Aksarayın Yöresel Halk Oyunları
Aksaray kadınının kıyafetlerini kırsal kesimlerde gündelik ve özel günlerde giymiş olduğu kıyafetler olarak incelemek mümkündür. Aksaray kadının gündelik ve özel günlerde giydiği kıyafetlere geçmeden önce Aksaray kadınının özelliklerini araştırmak gerekir.
Anadolu da kadın tarih çağlardan bu yana üretimin ve doğurganlığın sembolü olmuştur. Bu özeliklerle oluşan Anadolu kültürü içinde kadın ana tanrıca olmuş ve bu kült geleneğe bağlı olarak günümüze kadar gelmiştir. Aksaray kadını bu geleneğin temsilcisi olarak bu yaşamda önemli bir yer almıştır. Kadınlar oluşan bu kültür gereği özellikle ev ve devlet yönetiminde büyük roller üstlenmiştir. Evde ve dışarıda derleyici ve toparlayıcıdır. Eşine ve çocuklarına bağlı olan kadın bu görevlerini büyük özverilerle yerine getirir. Kendi için fazla yaşamayan Aksaray kadını kendine yeterince zaman ayırmaz lüks ve süse fazla düşkün değildir (son 25 yıla kadar). Kazanca göre harcamalarını bilir. Geleneklerine bağlı Aksaraylı kadının incelik ve zarafetini evinin her köşesinde görmek mümkündür.
Aksaray kadını; evde ve sokakta giyimine özen gösterir. Evde sade ev içi günlük giysileri kullanır. Sokakta ve ziyaretlerde ise “kişilik” adını verdikleri gezmelik kıyafetlerini giyer.
Eski Aksaray kadınının karakteristik giyim özelliği şalvardır. Şimdi bile birçok Aksaraylı kadın şalvar ve işlikle (gömlek) görülmektedir. Şalvarın özelliği kaybolmamış yalnız kumaşları değişmiştir.
Günlük Giysiler: Aksaray kadınının günlük giyimi denince akla gelen ev içi giysileridir. Ev içinde iş yaparken giydiği giysi işlik ve şalvardır. Bu giysi aynı cins kumaştan yapılmıştır. Giysi ile birlikte çevre yemeni kullanılır.
Ev içinde fazla süs ve ziynet eşyası kullanılmamaktadır. işlik ve şalvar genellikle çizgili kumaştan yapılmaktadır. Diril kumaştan yapılmakta olan şalvara bazı yerlerde “Doddiri” adı da verilmektedir.
a) Şalvar: Çizgili kumaştan yapılmıştır. içi patiska veya benzeri bir kumaşla astarlanmıştır. Geniş ağızlı ‘oldukça bol bir üst donudur. Belden bileklere kadar hatta topuklara kadar uzundur. Şalvarın beli uçkurlarla bağlanır. Paçaları ayağın gireceği genişliktedir. Kumaş boyunca çizgili olduğu için giyen kişiyi uzun boylu ve ince gösterir. Cep ağızları elin rahatça girip çıkacağı şekildedir.
b) İşlik: Şalvar üstlüğüdür. Şalvarla birlikte aynı çizgili kumaştan yapılmaktadır. Vücudu sıkıca sarar. Önü açık olup yakada ve belde düğme ile kapanır. Kol ağızları manşetle büzülmüştür. Vaka çevresi biye ile temizlenmiştir. Kollar uzun olur. içi patiska veya benzeri bir kumaşla astarlanmıştır. Manşetler düğme ile kapanmıştır. Kol ağızları pililerle daraltılmıştır.
Beden boyu uzun değildir. Belden aşağıya doğru 8-10 cm uzunluğundadır. İşlik cepkeni de vardır.
Kişilik Giysileri: Giyime özen gösteren Aksaray kadını gezmede misafirleri geldiği zaman dikkatli ve özenli giyinir. Kişilik giysilerini giydiği zaman ziynet eşyalarını takar başına iğne oyalı çevre veya yazma örter.
a) Şalvar ve İşlik: Günlük giysilerin model özelliğini taşır.
b) Hırka: Hırkalar için astarlı üstü değişik kumaşlardan yapılmış astar ve kumaşın arasına pamuk veya yün konularak sırınmış boyu kasık altlarına kadar uzanan bir çeşit cekettir. Genelde kolludur. Kolsuz olana yelek adı verilmektedir.
c)Salta: Yünlü kumaştan dikilen uzun kollu ön kısmı açık etekleri kısa yarım bir cekettir. Üzeri sim veya sırma ile işlenmiştir. Salta göğsü alttan sarar.
d) Entari: Kişilik giysilerinin en önemlisi entarilerdir. Entariler çizgili düz kumaşlardan yapıldığı gibi en çok kadifeden yapılanları makbuldür. Kadifeden yapılan entariler sim ve sırma ile işlenir. Buna “Mıhlama” adı verilir. Etekleri yere katlar uzundur. Yani ayak topuklarını kaplar. Bazılarının arka etekleri kuyruklu olup buna da üç peşli adı verilmektedir. Mıhlama ile bele gümüş kemer takılır. Kumaş ipekten olursa “Şetari” adını alır. Şetarinin etekleri simle işlemeli olmaktadır. Mıhlama ve diğer entariler önden bele kadar açık olmaktadır. Bu da düğmelerle tutturulur.
Başa Giyilenler:
a) Fes: Üstü basıktır. Fes etrafına şifon sarılır. Şifanun üzerine iğne takılır ya da fes oyalar ile süslenir.
b) Yemeni: Yemeni genellikle desenli renkli veya düz olarak örtülür. Yemeni örtenlerin yaşlarına göre rengi ve desenleri değişir. Yaşlılar beyaz desensiz olanları veya koyu renkleri tercih ederlerken genç kızlar etrafı iğne oyalı albenisi olan renkleri tercih ederler.
c) Çevre: Çevreler desenli veya düz olur. Etrafı iğne oyaları ile süslenir. Başa düz olarak alınır.
Ayağa Giyilenler:
a) Çorap: Yünden elde örülür. Desenli veya düz renklidir.
b) Ayakkabı: Mes lastik pabuç yemeni ayakkabı olarak giyilir.
Özel Giyim-Saç ve Yüz Bakımı: Gelinlikler şalvar ve işliklerin karakterini taşır. Gelinliklerin kumaşları saten veya ipek satendendir. Entari şeklinde her tarafı işlemeli gelinlikler de vardır.
Aksaray kadınlarının saçları uzundur. zülüf ve kakül görünür. Saçlar genellikle örgüler halindedir. Kadınlar boya olarak yüzlerine allık gözlerine sürme kaşlarına rastık kullanırlar. Düğünlerde veya bazı özel günlerde ellerine ve ayak parmaklarına kına yakarlar.
Erkek Giysileri: Aksaray erkeği de giyim kuşamına dikkat ve özen gösterir. Evde giyeceği ile dışarıda giyeceği farklıdır.
İç Giysileri:
a) Don: Belden dize veya biraz diz altına kadar uzanan şalvarın bir çeşididir. Patiskadan veya kaput bezinden evde dikilir.
b) Göynek: Kadınların giydiği entari şeklinde diz kapağına kadar uzundur. Bu da evlerde patiskadan veya kaput bezinden dikilir. Dikiş makinesi olmayanlar ellerinde dikerler.
c) Gecelik: Genellikle yaşlı veya orta yaş erkekler giyerlerdi. Kadınların entarisine benzer ayak bileklerine kadar uzar bazı yaşlı erkekler evde kaldıkları süre içinde gündüz de giyerlerdi.
Başa Giyilenler:
Fes şapka ve fötr şapka kılık-kıyafet inkılabından sonra hızla yaygınlaşmıştır. Bugün dahi erkeklerin bir kısım fötr şapka giymeye devam ederler.
Pantolon: Pantolon olarak oldukça geniş şalvar giyerlerdi. Günümüzde de bazı yaşlıları şalvarları ile görmek mümkündür. Diz kapağına kadar geniş ondan sonrası daralan ve önden düğmeli şalvarı da giyerlerdi. Şalvarın bel kısmına şal (kuşak) sararlardı.
Gömlek: Yakasız önden düğmeli ve adına işlik dediğimiz giysiyi giyerlerdi. Yakalı olanlar da vardı. Zamanla işlik adı mintan ve gömlek şekline dönüşmüştür.
Yelek: “Yakasız yuvarlak yakalı ve dik yakalı kolsuz önden düğmeli ve delme adını verdikleri yeleği gömleğin üzerine giyerlerdi. Aksesuar olarak köstekli saat zinciriyle asılır ve saat yelleğin cebinde dururdu.
Palto: Kışın terziler tarafından kaba kalın kumaştan dikilen “sakav” adı verilen giysidir; en üste giyilir.
Kadın ve erkek giyiminde eskiden görülen pek çok ayrıntı günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğünce Aksaray’da Halk Oyunları Müziği ve Giysilerini tespit etmek amacıyla 28 Eylül – 09 Ekim 2009 tarihleri arasında halk kültürü alan araştırması yapıldı. Araştırma Vali Orhan Alimoğlu ve İl Kültür ve Turizm Müdürü Ahmet Varol’un koordinatörlüğünde Kültür ve Turizm Bakanlığı Folklor Araştırmacıları Aycan Hasırcılar ve H.Sinan Mete tarafından yapıldı. Araştırmacılara Valiliğimiz İl Özel İdaresi Kültür ve Sosyal İşler Müdürü Ali Aydın ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü temsilcisi Refik şahin eşlik etti.
Aksaray’da halk oyunları müziği ve geleneksel giyimi konusunda günümüze kadar kapsamlı bir çalışmanın yapılmamış olması nedeniyle gerçekleştirilen araştırma sonucunda bölgenin halk oyunu ve geleneksel giysileri Kültür ve Turizm Bakanlığı Halk Kültürü Arşivi’ne kazandırıldığı gibi Aksaray halk oyunları müziği ve geleneksel giysileri de tescil edildi. 2010 yılı Nisan veya Mayıs ayında Aksaray halk oyunları müziği ve geleneksel giysileri konusunda sempozyum düzenlenmesi de planlandığı açıklandı. Çalışma sonrası 19 yörenin halk oyunları ve giysileri ses kaydı ve fotoğraf çekimleri ile kayıt altına alındı.
Merkez : Halk Oyunları ve Geleneksel Giysi
Merkez-Koçpınar Köyü : Geleneksel Giysi Kadın Oyunları
Merkez-Elmacık Köyü : Halk Oyunları
Merkez-Sultanhanı Beldesi : Geleneksel Giysi
Eskil-Tosun Mahallesi : Geleneksel Giysi
Eskil-Kökez Köyü : Geleneksel Giysi
Gülağaç : Geleneksel Giysi Halk Oyunları ve Müziği
Gülağaç-Saratlı Beldesi : Geleneksel Giysi Halk Oyunları ve Müziği
Güzelyurt-Ihlara Beldesi : Geleneksel Giysi Halk Oyunları ve Müziği
Güzelyurt-Ilıcasu Beldesi : Halk Oyunları ve Müziği
Ortaköy-Pınarbaşı Köyü : Geleneksel Giysi
Ortaköy-Kümbet Köyü : Halk Oyunları ve Müziği
Ortaköy-Merkez : Geleneksel Giysi Halk Oyunları ve Müziği
Ortaköy-Bozkır Beldesi : Halk Oyunları ve Müziği
Ortaköy-Sarıkaraman Beldesi : Halk Oyunları ve Müziği
Ortaköy-Balcı Beldesi : Halk Oyunları ve Müziği
Ortaköy-Balcı Karşı Mahalle : Kadın Oyunları ve Geleneksel Giysi
Ortaköy-Akpınar Köyü : Geleneksel Giysi Halk Oyunları ve Müziği
Sarıyahşi İlçesi : Halk Oyunları ve Müziği
