Deyim Nedir?
DEYİMLER: Bir durumu ifade etmek için benzer sözlerle çağrışım yapan kalıplaşmış ifadelere deyim denir. Deyim, dil biliminde, kavramları, durumları hoşa giden bir anlatımla ya da özel bir yapı ya da söz dizimi içinde belirten ve çoğunlukla gerçek anlamlarından ayrı anlamlara gelen sözcüklerden oluşan kalıplaşmış sözcük topluluğu ya da tümcedir. İki veya daha çok sözcükten kurulu bir çeşit dil ifadesi olan deyimler, duygu ve düşünceleri dikkati çekecek biçimde anlatan ad, önad, belirteç, yalın ve birleşik eylem görünüşlü dilsel yapılardır. Ya tam bir tümcedirler ya da bir söz öbeğidirler.
Deyimlerin başlıca özellikleri şunlardır;
a- Deyimler en az iki kelimeden oluşurlar.
Kafa tutmak, göze girmek, dil dökmek, burnundan solumak, gözleri dolmak…
Yangına körükle gitmek, başını kaşıyacak vakti olmamak, saç başa girmek, dereyi görmeden paçaları sıvamak….
b- Deyimleri oluşturan sözcükler çoğu zaman gerçek anlamlarından uzaklaşırlar ve mecaz anlam taşırlar.
Çalışkanlığı ile bütün öğretmenlerinin gözüne girdi.
Bu cümlede çalışkanlı ve başarısı ile bütün öğretmenlerinin dikkatini çekerek onların sevgisini kazandı anlamında “göze girmek” deyimi kullanılmıştır. Gerçek anlamı ile düşündüğümüzde öğrencinin öğretmenlerinin gözünden içeri girmesi söz konusu değildir.
c- Deyimler kişilere göre çekimlenebilir ve tek olarak söylendiklerinde mastar olarak yani sonuna –mek, -mak getirilerek söylenirler.
Göze batmak
Yarmazlığı ile herkesin gözüne batmaya başladı.
d- Atasözleri gibi kalıplaşmış ifadelerdir.
e- Söyleyenleri belli değildir.
f- Atasözleri gibi nasihat edip öğüt verme yoktur.
g- Yargı yani bilgi vermezler.
ÖRNEK:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde telaşlanmak anlamında bir deyim kullanılmıştır?
A) İçeride konuşulanlara şöyle bir kulak kabarttım.
B) Günlerdir gözümüz yollarda kaldı.
C) Çok sinsi biri saman altından su yürütüyor.
D) Onun buraya geldiğini duyunca etekleri zil çaldı.
ÇÖZÜM:
A seçeneğinde konuşulanları gizlice dinlemek, B seçeneğinde çok beklemek, merak etmek, C seçeneğinde uyanık olmak anlamı vardır.
Seçeneğinde ise kendisinden çekinilen bir kişinin geleceği söylenince telaşlanmak anlamı vardır. Dolayısıyla cevap D seçeneğidir.
