Gitarda Akor Dizileri
Dizi Nedir ?
Dizi, seslerin yükseklik derecelerine göre (genelde bir kurala bağlı olarak) ard arda yazılmasıdır Dizi GAM olarak da adlandırılır
İkinci bir genel soru GENEL DİZİ NEDİR? şeklinde olacaktır Bir müzikteki tüm sesleri içeren diziye GENEL DİZİ dı verilir Aslında değinebileceğimiz PENTATONİK, DİYATONİK, KROMATİK gibi diziler de var ama girizgahı majör ve minör dizileri açıklayacağız diye yaptık, öyle devam edelim
Majör Dizi Nedir ?
İçerdiği seslerin 2 TAM 1 YARIM 3 TAM 1 YARIM şeklinde sıralandığı diziye MAJÖR DİZİ denir Bu ortaokuldan beri müzik dersinde gördüğümüz majör dizi formülü Peki buradaki tam ve yarımlar ne ifade ediyor?
Buradaki tam ve yarımlar seslerin arasındaki aralıklardır Örneğin Do ve Re arasında 1 TAM ses aralık bulunuyorken Mi ve Fa arasında 1/2 (YARIM) ses aralık bulunur O zaman 2 tam 1 yarım 3 tam 1 yarım formülünü kök sesi DO alarak uygulayalım;
DO (tam) RE (tam) Mİ (yarım) FA (tam) SOL (tam) LA (tam) Sİ(yarım) DO (oktav)
az önce okuduğunuz dizinin adı DO MAJÖR dizidir ve C ile gösterilir Fark ettiyseniz C dizisi hiçbir arıza (diyez-bemol) almamaktadır İşbu nedenle ortaouldan beri majör dizi anlatılacağı zaman ilk olarak C dizisi anlatılır!!!
Şimdi 2 tam bir yarım 3 tam bir yarım şeklinde öğrendiğmiz ve do’yu kök ses alarak kurduğumuz gamda pratik ettiğimiz Majör diziyi diğer kök seslere uyarlayalım (Bunu yapmadan önce gitar üzerinde C majör gamının notalarını arda arda çalınız ve kulaklarınızı major dizinin tonalitesine alıştırınız Tavsiyem 2 oktav aralığıyla hatta mümkünse 3 oktav aralığıyla çalışmanızdır)
DO(1 (KÖK SES)) RE (2) Mİ (3) FA (4) SOL (5)
Şimdi SOL sesini kök ses alarak G dizisini yazacağız;
SOL-LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FA diyez – SOL
Görüldüğü üzere G dizisi, Fa diyez almaktadır Peki bu nedemektir; G sesi Fa sesi değil Fa diyez sesi içeriyor demektir, dolayısıyla sololarda da FA değil FA diyez kullanılır
Şimdi başka bir kök sesten yazalım Bu sefer G dizisinin 5 Sesine gidiyoruz; RE yani şimdi yazacağımız gamın adı Re major;
RE-Mİ-FA diyez- SOL-LA-Sİ-DO diyez- RE
Görüldüğü üzere D gamı Fa diyez ve Do diyez almaktadır Burada önemli bir nokta var bilmioyurm dikkatinizi çekti mi; G gamı tek bir arıza aldı; fa sesine bir diyez D gamı iki arıza aldı; G gamında da olan fa sesine diyez ve bir de do sesine bir diyez
İşte beşliler çemberine gore gittiğiniz sürece gamlar bir önceki gamın arızasına ek olarak bir arıza alacaktır;
C GAMI- Arıza yok
G GAMI-fa diyez
D GAMI-fa diyez, do diyez
A GAMI- fa diyez, do diyez, sol diyez
E GAMI-fa diyez, do diyez, sol diyez ve re diyez
Bu şekilde beşliler çemberine devam edin En son olarak C diyez gamını göreceksiniz
İşte 5liler çemberine gore yazdığınız bu majör dizilere diyezli tonlar adı verilir Arıza olarak sadece diyez arıza alırlar (önemli bir not: diyezli tonlar da mi ve si seslerine de gerektiği zaman diyez arızası konulacakır )
Bu şekilde bir sürü major ton elde edeceksiniz Ama dikkatinizi çektiyse elde ettiğiniz major gamlar arasına Fa major yok! Peki onu nasıl elde edeceğiz?
Bu sefer her dizisnin 5 SESİNİ DEĞİL 4 SESİNİ ele alalım (elbetteki ilk olarak yine C dan başlıoyruz Şu halde 4 Ses FA)
FA- SOL- LA- Sİ bemol- DO- RE- Mİ- FA
Buradan da anlaşılacağı üzere F gamınnı dördüncü sesiyle yazacağınız Si bemol majör gamı da F gamındaki Si bemole ek olarak bir BEMOL arıza daha alacaktır
Minör Dizi Nedir ?
İçerdiği seslerin 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM şeklinde sıralandığı diziye MİNÖR DİZİ denir Minör diziler kuruluşları bakımından 3 grupta incelenir;
1) DOĞAL MİNÖR
2) ARMONİK MİNÖR
3) MELODİK MİNÖR
-DOĞAL MİNÖR:
Minör dizi kuralına uyan dizilere minor dizi denir 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM kuralına gore sıralanan bu sesler doğal minor tonaliteyi yaratır
MAJÖR DİZİNİN 6 DERECEDEN ÇALINMASI DURUMUNDA DOĞAL MİNÖR DİZİ ELDE EDİLİR ÇALINAN DİZİ, 6 DERECESİ ALINAN MAJÖR DİZİNİN PARALEL (ilgili) MİNÖRÜDÜR PARALEL MİNÖRÜ OLDUĞU MAJÖR DİZİ İLE AYNI ARIZALARI ALIR
C DİZİSİ;
DO (1 Derece)
RE (2 Derece)
Mİ (3 Derece)
FA (4 Derece)
SOL (5 Derece)
La (6 Derece)
Am Gamı
La (tam) Si (yarım) Do (tam) Re (tam) Mi (yarım) Fa (tam) Sol (tam) La (oktav)
Görüldüğü üzere Am (laminör) gamı, C gamının 6 Dereceden çalınmış halidir Modları bilen arkadaşlar bu durumu Aeloean modundan hatırlayacaklardır 6 Derece o dizinin Aeolian modudur Bu duruma paralel major-paralel minor durumu denir Bir major dizinin 6 Derecesi o dizinin ilgili minörüdür Aynı şekilde bir minor dizinin de 3 Derecesi o dizinin parallel majörüdür Paralel minor parallel majörü ile aynı arızaları alır (Bu durumu enharmonic diziler ile karıştırmayınız) Bir örnek de G gamı için verelim;
SOL (1 Derece)
LA (2 Derece)
Sİ (3 Derece)
DO (4 Derece)
RE (5 Derece)
Mİ (6 Derece)
Şu halde Em gamı;
Mİ-FA diyez-SOL-LA-Sİ-DO-RE-Mİ
Şeklinde olacaktır
Bu şekilde tüm major gamların ilgili minörlerini bulunuz ve kulağınızı minor tonaliteye alıştırınız
– ARMONİK MİNÖR:
Doğal minor dizinin 7 Derecesinin “diyez” arızası alması ile oluşur Burada ama 8 Derece ile 7 Derece arasındaki aralığı tam seesten yarım ses indirmek ve böylece 8 Dereceye dönüş isteğini arttırmaktır Tek bir örnekle açıklayacağım, tüm doğal minörlere uygulayınız;
LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FA-SOLdiyez-LA
Çaldığınız zaman göreceğiniz üzere doğal minöre göre daha güçlü bir şekilde 8 Derecee dönme isteği oluşmaktadır
– MELODİK MİNÖR:
Armonik Minör Dizisinin 6 Derecesine “diyez” arızası alması ile oluşur Armonik minor dizisinde 6 ve 7 dereceler arasında 1,5 ton gibi bir aralık oluşması sonucunda melodi açısından kaçınılmaz sorun oluşmuştur Doğu müziklerinde 1,5 ton aralık sıkça kullanılmasına rağmen batı müziğinde genllikle armonik aralık olarak kullanılır, melodik aralık olarak pek sevilmez Bu nedenle artık ikiliyi oluşturacak bir durumdan kaçınılır Bunu engellemek için ya 6 ve 7 derecenin ardışık çalınması engellenir, ya da 6 Derece diyez alır ve yarım sese tizleştirilir Böyle bir durumda yeni bir dizi açığa çıkar; bunun adı da MELODİK MİNÖR DİZİSİDİR Yine tek bir örnekle açıklayacağız;
LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FAdiyez-SOLdiyez-LA
