İç Anadolu Bölgesinin Folklorik Özellikleri
İç Anadolu Bölgesinin Folklorik Özellikleri hakkında bilgi
Halaylar Iç Anadolu Bölgesi’nin bir bölümü ile Güneydogu Anadolu Bölgesi’nde oynanmaktadir. Bu yörelerde halay kelimesi; alay, aley, haley olarak degisik biçimlerde kullanilmaktadir. Birlik ve beraberlik, dayanismayi ifade etmektedir. Halaylar, asirlardan beri gelen karakteri ve yapisi itibariyle alelade eglence oyunlarindan ayrilan sosyal yasantinin jest, mimik ve figürlerle ifadesidir.
Sivas Halk Oyunlari “Halay” grubuna girmekte ve günümüzde halaylarin merkez bölgesi Sivas sayilmaktadir.
Sivas Halaylari içe dönük yapisiyla diger illerimizden ayrilmaktadir. Oyun düzeni, oyun formlari, dizilisleri, oynanis sekli diger halaylara pek benzememektedir.
Kiz ve Erkek oyunlari kendine has tavri, üslubu, estetik güzelligi bakimindan göz kamastiricidir. Kizlar ve erkekler ayri ayri halay çekmektedir. Alaca (karma) dizilis Sivas yöresinde görülmemektedir. Bazi oyunlar alaca dizi seklinde kapali mekanlarda, aile içerisinde oynanmaktadir.
Kiz ve erkek oyunlarinda bastaki oyuncuya “Halay Basi” veya “Bas çeken” sondaki oyuncuya “pöççük” veya “pöçük” ismi verilmektedir. Halaylari erkekler mendille, bir savas, dögüs anindaki hareketi canlandirir gibi kiliç, degnek kullaniyormuscasina çevirirler. Kadinlar krep kullanmaktadir. Sivas halaylarinda oyuncu sayisinda sinirlama görülmemektedir. Ancak; oyunlarin zorlugu dikkate alindiginda 7-12 kisi arasinda çok rahat oynandigi görülmektedir. Erkek oyunlari genellikle dügün ve eglencelerde oynandigindan açik hava tercih edilmektedir. Bunun için Sivas halaylari meydan ve harman oyunlari olarak anilmaktadir. Oyunlara eslik eden mahalli çalgi; davul, zurnadir. Kaba zurna tercih edilmektedir. Bazen ince sazla da oynanmaktadir.
İç Anadolu Bölgesinin halaylari genellikle 2-4 bölümden meydana gelmektedir. Bu bölümler; 1. Agirlama, 2. Yanlama (Sikistirma), 3. Tek ayak (Oynatma), 4. Hoplatma (Yeldime, tezleme) ismini almaktadir. Her bölümde figürler ve musiki degismektedir. Oyunlar agirdan baslayip, gittikçe tempo artarak hizlanmakta, hoplatma bölümünde cosku doruk noktasina ulasmaktadir.
Agirlama, aczin ve çaresizligin; yanlama, birlik, beraberligin; hoplatma, sevincin, mutlulugun ve zaferin ifadesidir.
Halaylarin bir diger özelligi, bilinen bütün oyun formlarinin kullanilmasi, sergilenmesidir. (Sir, düz dizilis, hilal veya yarim ay, halka dizilisi) Yüzyillar önce, bilinmeyen halk sanatçilari sanki bilinçli olarak Sivas halaylarinda koreografik düzenini olusturmuslardir. Bu sebeple oyunlar Türkiye genelinde bozulmadan otantikligini muhafaza ederek yasatilmasi bakimindan da dikkate deger bulunmaktadir.
İç anadolu yöresi oyunlarinda tabii faktörlerin hepsi görülmektedir. Çiftçilik, is tabiattaki bitkiler, hayvan taklidi oyunlarin ortaya çikmasinda ve oynanmasinda etkili olmustur.
Halay Türleri
1. Erkeklerin oynadigi halaylar
Yöre oyunlarinin tüm karakteristik özelliklerini tasiyan asil halaylardir. Figürlerin zenginligi, hareket kabiliyetinin üstünlügü, duygu ve düsüncenin ince estetik bir biçimde, belli bir eda ile icra edilmesi, oynayani, seyredeni costurmaktadir. Erkek halaylari; Sivas Halayi, Köy Agirlamasi, Abdurrahman Halayi, Kizik, Karkin (Garkin) vb.
2. Kizlarin oynadigi halaylar
Erkek oyunlarina göre daha kolay oyunlardir. Türkülü (çevirmeli), türküsüz olarak oynanmaktadir. Hareketler daha yumusaktir. Kiz halaylari : Hanimesme, Sarikiz, Yanlama, Karamuk, Madimak, Pinarinbasi vb.
3. Erkek ve Kizlarin oynadigi halaylar
Bu halaylari hem kizlar hem de erkekler oynamaktadir. Figürlerde ufak tefek farkliliklar görülmektedir. Genellikle kizlar türkülerini söyleyerek oynamaktadir. Bu halaylara; Sarikiz, Is halayi, Zara Karahisari, Sivas Halayi, Tersbico, Maro vb.
Halk oyunlari kiyafetleri yörelere göre çesitlilik arzetmektedir. Erkekler; yemeni, aynali çorap (yün), zivga, sal, yelek, gömlek, köstek (bazen fes takildigi üzerine hindi, yazma sarildigi da görülmektedir.)
Kizlar; üçetek, salvar, çorap, islik (gömlek), önlük, pöçüklük (arkalik), yanbag, çarik, fes, tepelik, pullu yazma (bazen kemer takildigi da görülmektedir.)
Sivas Halaylari isimlerini bazen oynanan yörenin, ilçe ve köyün ismini almaktadir. (Kizik, Karkin) Bazen insan isimlerinden (Abdurrahman), bitkilerden (madimak, karamuk) bazen de hayvan isimlerinden (çekirge, horoz, kartal, turnalar) son bölümdeki oyunlar taklidi oyunlardir.
İç Anadolu Bölgesinde Oynanan Halk Oyunlari
Sivas Halayi, Köy Agirlamasi, Abdurrahman Halayi, Karahisar, Temüraga, Harami, Hos Bilezik, Özenteki, Tamzara, Sarikiz, Karkin Halayi, Kizik Halayi, Kabak Halayi, Kartal Halayi, Sallangel, Ahçik, Maro, Yanlama, Tozan Halayi, Arnavut Halayi,Çekirge Halayi, Hanim Esme, Hayda Bico, Ters Bico, horhon Bico, Çedene, Çemberim, Karamuk, Madimak, Turnalar, Pinarinbasi, Çökelek, Köy Is Halayi, Karaduman, Seyhani, Nenni Nenni, Dik Oyun, Deveci Emmi, Kol Oyunu, Meral Halayi, Ellik, Samahlar, Omuz Halayi, Garipler Semahi, Iresvan, Pabuç Çitir, Kafe Çeçen, Onbasi Oyunu.
Alıntı
