Karsın Tarihi Yerleri
Anı Ören Yeri Sur Duvarları Sur Duvarındaki Aslan Kabartması
İlimize gelen yerli ve yabancı turistlerin en çok ziyaret ettikleri yerlerin başında gelen Ani ören yeri gelmektedir. Birçok tarihi ve kültürel değeri bünyesinde toplayan, Dünya çapında tarihi ve kültürel bir miras olup Kars’ın doğusunda İl Merkezine 42 Km. uzaklıktaki Anı Antik Kenti, Türkiye-Ermenistan sınırını ayıran Arpaçay Nehrinin batısında tamamı Türkiye Topraklarında volkanik arazi üzerine kurulmuş Ortaçağ kentidir. Kentin önemi İpek yolu üzerinde kurulmuş olmasından gelmektedir. Bu günkü şehrin surları M.S. 964 yılında yapılmaya başlanan, şehrin diğer iki sur sistemi ise M.S. 982 yıllarında ve Selçuklu Sultanı Alparslan’ın 1064 yılında şehri fethetmesinden sonra da son sur sistemi yapılmıştır. Sasani, Bagratlı, Gürcü, Abbasi, Selçuklu, Osmanlı Dönemlerinde yerleşim gören Antik kent içerisinde İç Kale, Büyük Katedral, Ebul Menucehr Camii, Selçuklu Kervansarayı, Resimli Kilise ve Selçuklu Hamamları en önemli taşınmaz kültür varlıklarındandır.
Anı ören yerinin korunması, geliştirilmesi, değerlendirilmesine yönelik Bakanlığımız tarafından 2005 yılında alan ölçeğinde, yapı ölçeğinde ve tanıtımına yönelik olarak oluşturulan bir ekip ile Valiliğimiz ve Belediye Başkanlığıyla koordineli gerçekleştirilen çalışmalar kapsamında, Anı ören yeri korumaya ve sunuma yönelik olarak incelenmiştir. Ören yerinin korunması, geliştirilmesi ve değerlendirilmesine ilişkin gerçekleştirilmesi gereken çalışmaların eylem planı haline dönüştürülmesi amaçlı çalışmalar tamamlanmış 2006 yılı yatırım programı ile gönderilecek ödenekler kapsamında yenileme ve çevre düzenlemesi çalışmalarına başlanacaktır.
Büyük Katedral
Bagratlı Kralı II. Sembat tarafından M.S. 989 yılında inşaatı başlanan Katedral Kraliçe Katrenide tarafından M.S. 1010 yılında bitirilmiştir. Tamamı kesme Tüf taşından bazilikal planlı olarak inşaa edilen katedralin mimarı daha sonra İstanbul’daki Ayasofya Camiinin tamiratını yapmış olan Tridat’tır. Katedralin 3 giriş kapısı bulunmaktadır.
Ebu Menucehr Camii Anadolu’daki İlk Türk Camisi
Anadolu’daki İlk Türk Camisi Caminin Minaresindeki Kufi Besmele Yazısı
1064 Yılında Selçuklu Sultanı Alparslan’ın Anı Kentini fethetmesinden sonra Anı Beyi olarak atadığı Menucehr tarafından 1072 yılında dikdörtgen planlı iki katlı olarak yapılan caminin tavanında Selçuklu dönemi yıldız motifleri mevcuttur. Sekizgen köşeli minareye 99 basamaklı merdivenle çıkılmaktadır. Minarenin üzerinde kufi yazı stili ile “Bismillah” yazısı bulunmaktadır. Sekizgen minare Orta Asya Türk Mimarisinin izlerini taşımaktadır. Camii Anadolu’da yapılan ilk Türk Camisidir.
Resimli Kilise
Anı Antik Kentinin 1201-1239 yılları arasında Gürcü işgalinde kaldığı dönemde Tigran Honents tarafından yaptırılmıştır. M.S. 1215 Yılında inşa edilen haç planlı kilisenin iç duvarlarında Hz. İsa’nın doğumundan ölümüne kadar geçen olayları sembolize eden freskler yer almaktadır.
Selçuklu Kervansarayı
Anı ören yerinin merkezinde 12.Yüzyılın başlarında Selçuklular tarafından yaptırılan kervansaray İpek yolu üzerindeki Antik Kentin en önemli yapılarındandır. Kare planlı olarak yapılan kervansarayın özellikle, orijinal Taç kapısındaki mimari dikkat çekicidir.
Kaleler – Surlar
Kars Kalesi
Merkez Kale, İç Kale veya stadel olarak anılır. Bazı kaynaklar 12. Yüzyılda Saltuklular tarafından yapılmış demekte ise de 10. Yüzyıla kadar inmektedir. 1579 yılında Lala Mustafa Paşa tarafından onarımı yapılırken, dört köşe mermer kitabe bulunmuş dış surların kapısına koydurulmuştur. Bu kitabeye göre 1152 yılında Sultan Melik İzzetin’in emri ile Veziri Firuz Akay tarafından yaptırılmıştır. Kaleyi 1386 yılında da Timur yerle bir etmiş, 1579 yılında tekrar III. Murat’ın emriyle Lala Mustafa Paşa yeniden yaptırmıştır.
Bundan sonra 1616 ve 1636 yıllarında iki kere onarımdan geçmiş, şehir merkezine bazı eserler eklenmiştir. Kaynaklara göre Merkez Kale dışında dış surlar 27.000 metre uzunluğunda olup, 220 burçtan meydana gelmiştir. Dış surlar üzerinde önemli üç kapı bulunmaktadır. Bunlar:
1. Sukapısı veya Çeribaşı kapısı (batıda)
2. Kağızman kapısı (Ortakapı)
3. Behram Kapısı veya Bayrampaşa kapısı
İnkaya – Micingirt Kalesi
Kale kayalık bir tepenin üzerine kurulmuş olup, çevresinde bulunan Urartu kaya mezarları ile Sarnıç buranın Urartu dönemine kadar inen bir yerleşme olduğunu düşündürmektedir. Kalenin taş işçiliği ise mevcut yapının yaklaşık 13. yy’ da Saltuklular tarafından inşa edildiğini göstermektedir.
Micingirt Kümbeti
14.YY Selçuklu yapısı olan Kümbet, kalenin doğusunda yer almaktadır. Dıştan 12 köşeli, içinden daire planlı olup, düzgün kesme taşlarla inşa edilmiştir.
Sürgütüs – Zivin Kalesi
Zivin köyünün doğusunda sarp kayalar üzerinde kurulmuş kale kaba bir yamuğu andırmaktadır. Kale çevresinde bol miktarda Urartu Seramik parçaları bulunmaktadır. Kalenin Urartu döneminde kurulmuş, Selçuklular döneminde genişletilerek, Osmanlı döneminde de kullanıldığı sanılmaktadır.
Surlar
Kuzey surları ilk defa 972’de yapılmıştır. 977-990 yıllarında doğu surları eklenerek, güçlendirilmiştir.
Kuzeyde yer alan üç giriş kapısı görülmeye değerdir.12. yy.da Selçuklular tarafından hastane olarak kullanılan Ejderha Kulesi Anadolu’nun en eski hastanelerindendir.
Saraylar
Selçuk Sarayı
Ani ören yerinin kuzeybatı ucunda yer almakta olup, oldukça görkemlidir. Dış kapısında bulunan zengin mozaik şeklindeki taç kapısı geometrik motiflerle süslenmiştir.
İçte muhtelif odalar, galeri, depolar ile çeşmesiyle büyük bir yapı kompleksi oluşturur.
Beylerbeyi Sarayı
Kale eteğindeki Saray, 1579’da Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. İki katlı olan yapı 1828 yılına kadar Kars Hükümet Konağı olarak kullanılmıştır.
Camiler – Kiliseler
Evliya Camisi ve Selçukluların Anadolu’da inşa ettikleri ilk cami olan Menuçehr Camisi ilin önemli camileridir.1579’da yaptırılan ilk cami yıkıldığından,17. yüzyılda toprak damlı olarak yeniden inşa edilmiştir. Avlusundaki türbeden dolayı bu adı almıştır.
Ebul Hasan-i Harakan-i Türbesi ve Evliya Camii
Evliya Camii
Anadoluya gelen ilk Evliya-Alperenlerden olan Hasan-i Harakan-i Türkmenistanın Horasan Bölgesindeki Bistam Kasabasına bağlı Harakan Köyünde M.S. 963 (Hicri-352) yılında fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir.
Asıl adı Ali Bin Ahmed Cafer olan Evliya, M.S. 1033 yılında şehid olmuştur. Türkmenistandan Anadoluya M.S. 11. Yüzyıldaki Selçuklu akınları sırasında geldiği anlaşılan Ebul Hasan-İ Harakan-İ Hicri 425 – Miladi 1033 yılında Kars’ın 15 Km. doğusundaki Yahni Dağı eteğinde Bizans Ordusu ile yapılan bir savaşta şehid olmuştur. Sultan Alparslanın 1064 yılında Kars’ı fethetmesinden sonra bugünkü kabrinin bulunduğu Kaleiçi Mahallesindeki türbesi yapılmıştır. 1579 yılında Osmanlı Padişahı III. Murad’ın emriyle Karsa gelen Lala Mustafa Paşa tarafından türbe yeniden yaptırılarak Alperenin ismine izafeten de Türbenin yanındaki Evliya Camii yaptırılmıştır.
11. Asrın tasavvuf âlimlerinden Ebul Hasan, Anadolunun Türkleşmesinde müridleriyle birlikte hizmette bulunmuş tevazu sahibi bir Evliyadır. Kendisinden sonra gelen Ahmed Yesevi ve Mevlana’yı da etkileyen bu tasavvuf âliminin görüşleri, Mürüdleri tarafından Nurul Ulum adlı eserde toplanmıştır. Ebul Hasan-i Harakan-i Türbesi ve Evliya Camii 2001 yılında restore edilerek ziyarete açılmıştır.
Kümbet Camii (Havariler Kilisesi)
Bağratlı sülalesi zamanına ait bir kilise olup, Kral Abbas II. Tekvor tarafından 932-937 yılları arasında 12 havari adına yaptırılmıştır. 1579 yılında camiye çevrilmiş ve Selçuklu kümbetlerine benzer kubbe yapısı nedeniyle Vakıf kayıtlarına “ Kümbet Camii” olarak geçmiştir.
1778’ den sonra Ruslar tarafından tekrar Kiliseye çevrilerek onarım ve ilaveler yapılmıştır. 4 yapraklı yonca veya haç planlı olan kilisenin kubbe kasnağının pencere kemerleri arasında bulunan 12 havariye ait kabartma resimler çok ilgi çekicidir.
Cumhuriyet döneminde uzun bir müddet müze olarak kullanılmıştır. Bugün hala ayakta kalan eserlerimizden birisidir.
Evliya Camii
1579 yılında Osmanlılar tarafından kale ve şehir onarılırken yaptırılmıştır. Bu cami 1604 ve 1628 Safavi istilasında yıkılmış, daha sonra toprak damlı olarak yeniden yaptırılmıştır. Avlusundaki türbeden dolayı Evliya Camii adını almıştır. Eski adı “ Murat-ı Salih Camii” dir. Bugün hala ibadete açıktır.
Ulu Camii
Sultan İbrahim zamanında yaptırılmıştır. Yapıt, gerçekte XI. Yüzyıldan kalma bir Bizans kilisesidir. I. Dünya Savaşında, Ermeniler kenti boşaltırken, giderayak camii tahrip etmişlerdir. Ayrıca cami, depremlerden de zarar görmüştür. Bugün harap bir haldedir. Sadece minaresi ayaktadır.
Aliağa Camii
Yusuf Paşa Mahallesindedir. 1697 yılında Aliağa adlı bir kişi tarafından tuğla minareli olarak yaptırılmıştır. Bugün hala ibadete açıktır.
Yusuf Paşa Camii
Kapı üzerindeki kitabeden anlaşıldığına göre Seyyit Yusuf paşa (Veli) adındaki Kars Beylerbeyi tarafından 1664 yılında yaptırılmıştır. Gri, Boz ve beyaz taş ve tahta minarenin yerine daha sonra Vakıflar tarafından yeni minare yapılmıştır. Halen ibadete açıktır.
Kiliseler
İlçe Merkezinde yer alan ve 19. yüzyılda Ruslar tarafından yaptırılan bu bina Belediye tarafından sinema olarak kullanılmak üzere büyük ölçüde tahrip edilmiştir. 1970’li yıllarda geçirdiği yangın sonucu ise yalnız taş duvarları ayakta kalmıştır.
Hamamlar
İlbeyoğlu Hamamı
Taşköprü’nün sağ tarafındadır. Bugün Muradiye Hamamı olarak tanınır. Kabartma ve süslemeleri 18. yüzyıl mimari özelliklerini taşır. Halen kullanılmaktadır.
Mazlum Ağa Hamamı
Taşköprü’nün solunda yer alan bu hamam 1579’da yapılmıştır.
Köprüler
Taşköprü
Sultan III. Murat tarafından 1579 yılında kentin onarımı sırasında yaptırılmıştır. İlk köprü yıkıldığından, eski ayaklar üzerine 1719’da bugünkü köprü inşa edilmiştir.
Gazi Ahmet Muhtar Paşa Konağı
Ortakapı Mahallesinde yer alan Konak 19. Yüzyılın ilk çeyreğinde inşa edilmiş, Osmanlı Dönemi yapılarındandır. 1877-1878 Osmanlı – Rus Savaşında (93 Harbi) Ordu Komutanı Gazi Ahmet Muhtar Paşa tarafından bir süre Karargâh Binası olarak kullanılmıştır. 2001 yılında Kars Valiliği tarafından restore edilen Konak, galeri olarak hizmete açılmıştır.
