Önerme
Düşünmemizin en basit birimi kavramlardır. Bir kavramın işaret ettiği herhangi bir varlıkta bir özelliğin bulunup bulunmadığını ifade etmenin tek yolu önerme kurmaktır. Yani, öznesiyle yüklemi arasında bağ bulunan bir cümle oluşturmaktır. Böyle bakıldığında önerme, en az iki kelime arasındaki bağıntıları içerir.
ÖNERMENİN TANIMI VE YAPISI:
Sözlü veya yazılı dil, kelimelerin belli kurallara uygun olarak sıralanmasını gerektirir. Bazen bir soru, bazen bir emir, bazen bir dilek, bazen de bildiri biçimi alan bu sıralamalar birer cümle oluşturur. Her önermenin bir cümle olmasına karşılık her cümle bir önerme değildir. “kitabımı nereye koydun?” sıralaması soru cümlesi “kitabımı aldığın yere koy!” sıralaması emir cümlesi.
“keşke o kitabı okusaydın.” sıralaması istek cümlesi. “aradığın kitap masanın üzerinde duruyor.” sıralaması bildiri cümlesidir.bunların içinde yalnız bildiri cümleleri önerme niteliği taşır. Şu halde cümle ve önerme aynı şey değildir. Cümle dilbilgisi, önerme ise mantık terimidir. Mantık bir iddia ortaya koymayan soru, emir, dilek cümleleriyle veya bunlar arasındaki ilişkilerle ilgilenmez. Buna göre önermeyi, bir bildiri cümlesiyle dile gelen doğru yada yanlış değer alabilen bir iddia veya yargıdır, şeklinde tanımlayabiliriz. Önermelerin doğru veya yanlış olmalarına doğruluk değeri denir. Verilen bir önermenin doğruluğunun saptanması mantığın konusu içine girmez. Her önerme özne + yüklem + bağlaç tan oluşur. Diğer bir deyişle bir yükleyen bir yüklenen ve birde ikisi arasındaki ilişkiyi sağlayan bir bağ vardır. Örneğin, “ insanlar kardeştir.” Önermesinin yapısını inceleyelim. İnsanlar………………………………………. Özne(terim) Kardeş………………………………………… Yüklem (terimin özelliği) Dir …………………………………………… Bağlaç(özneyi yükleme bağlar) Önermeler; • Doğruluk değerine sahiptir. Doğru yada yanlış bir değer taşıması gerekir. Örneğin, “insanlar iki ayaklıdır.” Önermesi doğru “insanlar dört gözlüdür.” Önermesi ise yanlış değer alır. • En az bir yargı bildirir. • Önermenin bilgi verme görevi vardır. • Önermeler anlamlı cümlelerden oluşur. 2
ÖNERME ÇEŞİTLERİ:
Önermeler, bir yargı bildiren cümlelerdir. Bu nedenle de dile getirdikleri yargının niteliği, sayısı ve kipliği bakımından sınıflandırılabilir. a. Yargının Niteliği Bakımından Önermeler Önermeler yargının niteliği bakımından olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılır. Olumlu önermeler: Yüklemde bildirilen özelliğin öznede bulunduğunu ifade eden önermelerdir.yani yüklemin özneyi onayladığı önermelerdir. Örnek; Gökhan çalışkandır. Tahta siyahtır. Deniz mavidir. Olumsuz önermeler: Yüklemin bildirdiği özellik öznede bulunmuyorsa önerme olumsuzdur. Yani yüklemin özneyi onaylamadığı önermedir. Bu durumda özne ile yüklem arasında bir ilişki yoktur. Önermelerin niteliğinden söz edilirken onların sadece olumlu veya olumsuz olmaları anlaşılmalıdır. Örneğin; “canlı ölümsüz değildir.” Önermesi anlam bakımından olumludur. Fakat form bakımından olumsuzdur. Mantık açısından bizi ilgilendirende önermenin anlamı değil formudur. Örnek; Gökhan çalışkan değildir. Tahta siyah değildir. Deniz mavi değildir. b. Yargının Sayısı Bakımından Önermeler Yargı sayısına göre önermeler basit ve bileşik olmak üzere ikiye ayrılır. Basit önerme Tek yargı bildiren özne yüklem ve bağlaçtan oluşan önermelerdir. Örneğin; “işçiler grevdedir.” Önermesi tek bir yargı bildirmektedir. Bu tip önermelerde bağlaç kaldırıldığı zaman iki tane terim kalır. Yukarıdaki örnekte “-dır” bağı kaldırıldığında “işçi” ve “grev” terimleri kalır. Basit önermeler “S,P dir” biçiminde gösterilir. “S” harfi özneyi “P” harfi yüklemi göstermek için kullanılır. Bu önermeler nitelik ve nicelik bakımından dörde ayrılır. Nicelik Nitelik Tümel Tikel Olumlu Bütün S’ler P’dir. Bazı S’ler P’dir. Olumsuz Hiçbir S. P değildir. Bazı S’ler P’dir
