Birleşik fiil nasıl bulunur?
Birleşik fiil, bir eylemi karşılamak üzere isim veya fiile bir yardımcı fiilin getirilmesiyle yapılan kelime grubudur. Yapılışlarına göre üçe ayrılır:
Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller:
Seven bu gönül seni asla terk etmeyecek.
Hayat uykuyla uyanıklık arasında raks eder.
Bu usanç duyan gözlerim bir şeyde karar kıldı.
Seyreyleyelim mehtabı yıldızların altında.
UYARI 1: Bu türle yapılan birleşik fiilin isim kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa birle- şik fiil bitişik yazılır.
Akşamı seyredeyim senin bakışlarında.
Benliğime hakim olur bir deli rüzgar.
Bir gün yeniden bana döneceğini hissediyorum.
Ama dönsen de seni asla affetmeyeceğim.
Sabreden derviş muradına ermiş.
UYARI 2 : Et- , ol- yardımcı eylemleri tek başına bir anlam taşıyorsa ve önündeki isimle kaynaşmamışsa kendi görevinde kullanılmış demektir yani asıl fiildir.
Ben ettim sen etme.
Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur.
Elindeki gömlek ancak beş milyon lira eder.
Boş zamanlarımda kütüphanede olurum.
B) Fiile yardımcı fiil getirilerek yapılan birleşik fiiller
Fiile, (kurallı) birleşik fiil yapan bil-, dur-, gel-, gör-, kal-, koy-, yaz- fiillerinin getirilmesiyle yapılır. Bu grupta yardımcı fiiller, kendi anlamlarıyla değil, sadece yardımcı fiil işleviyle çekim unsuru olarak görev üstlenirler. bil- yeterlik; ver- tezlik; durssadsadsadbirleştirilirler: durabil-, gelebil-, gülebil-, satabil-, yazabil- (yeterlik); alıver-, çekiver-, soruver-, takıver- (tezlik); bakıp dur-, gidedur-, süregel-, isteyigör-, bakakal-, oturakoy- (sürerlik); düşeyaz-, öleyaz- (yaklaşma). Bunlardan -ıp, -ip, -up, -üp’lü zarf-fiil eki sadece dur- fiiliyle birleşik fiil yapmaktadır. Bir fiil kök veya gövdesi ile kalıplanmış bir fiilin bir ekle birleşip bir araya gelmesiyle oluşan fiillerdir. FİİL+FİİL şeklinde kurulur.
YETERLİLİK FİİLİ: Fiil + e bilmek — sevebilmek, konuşabilmek (Olumsuzu) sevememek , konuşamamak
TEZLİK FİİLİ: Fiil + i vermek — Bilivermek. söyleyivermek (Olumsuzu) bilivermemek , söyleyivermemek
YAKLAŞMA FİİLİ: Fiil + e yazmak — Düşeyazmak , kırılayazmak (Olumsuzu) yoktur.
SÜREKLİK (SÜREKLİLİK) FİİLİ: Fiil + e durmak , e koymak , e gelmek, e kalmak, e gitmek = gidedur, yazakoy ,dasdasdsads süregel, bakakal, olagiden
C) Anlamca kaynaşmış, deyimleşmiş birleşik fiiller
Eksiz veya çekim eki almış bir isimden sonra yardımcı fiil getirilerek yapılan birleşik fiillerdir. Bunlar anlam bakımından Türkçedeki deyimlerin bir kısmını meydana getirir: baş kaldır-, el aç-, çile çek-, diş bile-, göz ko-, gönül ver-, kol gez-, nazar değ-; başa gel-, baştan çıkar-, canını al-, deliye dön-, elden ayaktan düş-, elini eteğini çek-, kolunu kanadını kır-, yoldan çık- gibi.
