Fabl nedir? İlk örnekleri hangi uygarlıkta görülmüştür?
Fabl (fable)
Düzyazı ya da şiir biçiminde, ders vermek amacıyla kaleme alınmış kısa anlatı. Kişiler genellikle insane olmayan yaratıklar ya da cansız nesnelerdir. Yazınsal fablın belirleyici özelliği, insanların hayvanlar yoluyla anlatılmasıdır; bu özelliğiyle yazınsal fabl, ilkel hayvanların günümüzde de yaratmaya devam ettikleri fabllardan ayrılır. Bu tür, büyük olasılıkla Yunanistan’da doğdu; ilk fabl derlemesi Ezop’a atfedilmiştir. (İ.Ö. VI. yy.) Hint fabllarının ünlü bir derlemesi İ.S. 300 yılında, büyük olasılıkla Sanskritçe yazılmış Bidpai’dir. Bu türde dünyanın en büyük ustası olarak tanınan La Fontaine, öykülerinin çoğunu Ezop’tan ve Phaedrus’tan alıp kendi şiir diline çevirmiştir.
Fabl, kahramanları genellikle hayvanlar olan, içinde hep bir ders bulunan masallardır. Bu masalların çoğunun sonunda ya da içinde okura bir özlü sözle verilen ders bulunur: “İşte bu da ona bir ders olmuş, bir daha kimseyi kandırmamış,” ya da, “Uşaklar ilk efendilerinin değerini sonrakilerin eline düştükten sonra anlamışlar,” gibi…
Fabl masalları, kulaktan kulağa yayılarak sözlü anlatım döneminin edebiyat ürünleri olarak insanlık tarihinde yerini almış ve basit, kolay, ahlak ilkelerini öğretme işlevini yüklenmişlerdir. Hatta ünlü bir Latin şairi Pehedre (Fedr) fabl için, “Bu masallar insanların kusurlarını düzeltmek için anlatılmalı ve yazılmalıdır,” demiştir.
Fabl’ların ilk kez Hindistan’dan çıktığı ve ilk fabl masallarının da “Pançatandra Masalları” olduğu söylenir. Bu kitabın önsözüne bakıldığında, kitabın yazarının, “Mehapur” hükümdarının, üç tembel çocuğunu eğitmek için tuttuğu “Vişnu- Sarma” adlı bir öğretmen olduğu belirtilir.
Ayrıca Hindistan’da Beydaba, Batı’da Ezop ve Lafonten ünlü fabl ustalarıdır. Bu masalların hepsi genellikle yetişkinler için yazılmış, daha sonra da çocukların dünyasında kendilerine geniş bir yer edinmişlerdir. Şiir ve düzyazı biçiminde yazılmış olmaları ve çocukların kolayca ezberlemeleri de onları hep diri tutmuştur.
