19. yüzyılda Osmanlı-Fransız ilişkileri nasıldı?
19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
19. yüzyılda Osmanlı Devleti hızla dağılmaya başladı. Bunda Fransız İhtilali’nin sonuçları, Sanayi İnkılâbı ve kapitülasyonlar etkili oldu.
A. FRANSIZ İHTİLALİ ve OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ
1. Fransız İhtilali’nin Nedenleri
İngiltere ve ABD’deki demokrasi ve insan hakları ile ilgili gelişmelerin Fransız halkını etkilemesi
Fransa’da halkın sınıflara ayrılmış olması
Kralın halka baskı yapması, kendisi lüks ve israf içinde yaşaması, halkın ise aşırı derecede yoksul olması
Aydınlanma Çağ’ında yetişen Fransız aydınlarının insan hakları, eşitlik, adalet, demokrasi, hürriyet gibi konularda yazdıkları eserlerin halkı etkilemesi
Fransa’nın 17. yüzyılda girdiği savaşlar ve gereksiz harcamalar yüzünden ekonomisinin bozulması, Kralın halktan yeni vergiler almak istemesi
Bu nedenlerden dolayı 1789’da Paris’te başlayan halk ayaklanması sonunda Fransa’da krallık sona erdi; meşrutiyet yönetimi kuruldu.
2. Fransız İhtilali’nin Sonuçları
Fransız İhtilali tüm dünyada yaygınlaşan devletleri ve toplumları siyasi ve sosyal yönden etkileyen önemli sonuçlara yol açtı. Bu sonuçlar şunlardır:
Eşitlik, hürriyet, adalet ve milliyetçilik akımları tüm dünyaya yayıldı. Devletlerin siyasi, hukuki, toplumsal yapısında önemli değişiklikler oldu.
Krallıkların yerini demokrasi yönetimleri almaya başladı. İnsan Hakları Beyannamesi tüm dünyada yayıldı.
Milliyetçilik akımı çok uluslu devletler için yıkım oldu.
Avrupa’da büyük savaşlara neden oldu.
Osmanlı Devleti çok uluslu bir yapıya sahip olduğundan milliyetçilik akımından çok etkilendi. Azınlıklar bağımsız devletler kurmak için ayaklandılar. İhtilalin Osmanlı Devleti’ne olumlu etkileri de oldu. İnsan hakları, demokrasi, eşitlik, adalet, hürriyet gibi yenilikler Osmanlı toplumunu etkiledi. Tanzimat ve Islahat Fermanı ile I. Meşrutiyet bu etkilenmenin en önemli sonuçlarıdır.
2. Mısır ve Boğazlar Sorunu (1831 – 1841)
Yunan Devleti kurulunca, Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’ya vaad edilen Mora valiliği verilemedi. Mehmet Ali Paşa Mora yerine Suriye valiliğini istedi. İsteği kabul edilmeyince de isyan etti. Mısır kuvvetleri, üzerlerine gönderilen kuvvetleri yenerek Konya’ya kadar ilerlediler. II. Mahmut Avrupa devletlerinden yardım istedi. Bu isteğe yalnızca Rusya olumlu cevap verdi. Rusların İstanbul’a gelmesinden korkan İngiltere ve Fransa’nın araya girmesiyle Kütahya Antlaşması imzalandı (1833).
Buna göre; Mehmet Ali Paşaya Mısır valiliğine ek olarak Girit ve Suriye valiliği, oğlu İbrahim Paşa’ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği verilecekti.
Kütahya Antlaşması iki tarafı da memnun etmedi. II. Mahmut yeni bir savaş durumunda İngiltere ve Fransa’ya güvenemediğinden Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşması’nı yaptı Buna göre;
Osmanlı Devleti bir savaşa girecek olursa Rusya asker göndererek yardım edecekti.
Rusya bir savaşa girecek olursa Osmanlı Devleti Rusya’nın isteğine göre Boğazları kapatacaktı.
Antlaşma sekiz yıl yürürlükte kalacaktı.
II. Mahmut 1839’da Mehmet Ali Paşa üzerine bir ordu gönderdi. Ancak gönderilen ordu Nizip Savaşı’nda yenildi. Hünkar İskelesi Antlaşması gereği Rus donanması İstanbul’a geldi. İngiltere ve diğer Avrupa devletleri araya girdi. Bunun üzerine Londra Antlaşması ile Mısır sorunu çözüldü (1840). Buna göre;
Mısır’ın yönetimi Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakıldı.
Mısır’ın dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı kalması ve yıllık vergi ödemesi kabul edildi.
1841’de Hünkar İskelesi Antlaşması’nın süresi bitti. İngiltere ve Fransa’nın girişimleri ile Londra’da bir konferans toplandı ve Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Buna göre;
Boğazların yönetimi Osmanlı Devleti’nde kalacak
Barış zamanında Boğazlar savaş gemilerine kapalı, ticaret gemilerine açık olacaktı.
Bu antlaşmadan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma politikasından vazgeçtiler. Bunun sonunda;
1878’de Kıbrıs’ı üs olarak alan İngiltere 1882’de Mısır’ı da işgal ederek Hindistan yolunu güvenceye aldı.
1830’da Cezayir’i işgal etmiş olan Fransa, 1881’de Tunus’u da işgal etti.
Bundan sonra Osmanlı Devleti’nin dağılması hızlanarak devam etti.
C. 19. YÜZYILDA YAPILAN YENİLİKLER ve DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI
19. yüzyılda Osmanlılar batıyı daha iyi anlamaya ve daha köklü ıslahatlar yapmaya çalıştılar. Bu ıslahatlar üzerinde özellikle Fransız İhtilali’nin sonuçları etkili oldu.
