Anlamlarına Göre Cümlelere Örnekler
Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gerçekleştiğini ya da gerçekleşebileceğini belirten cümleler olumludur.Dilimizdeki isim ve fiil soylu sözcüklerin hepsi olumludur.Bunlar bazı eklerle ya da sözcüklerle olumsuz biçime sokulur.
Örnekler:
*O günler çok güzeldi (olumlu isim )
*Hep seni bekledim (olumlu fiil cümlesi)
*Kalbimi çalan buydu (olumlu isim cümlesi)
b)Olumsuz Cümle:
Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur.
Olumlu isim cümlesi yok, değil, ya da sız ekiyle olumsuz yapılır.
Örnekler:
* Kapını çalan bendim (olumlu isim cümlesi)
* Kapını çalan ben değildim (olumsuz isim cümlesi)
* Dışarıda birkaç kişi vardı (olumlu isim cümlesi)
* Dışarıda hiç kimse yoktu (olumsuz isim cümlesi)
* O, çok güçlüydü (olumlu isim cümlesi)
* O, çok güçsüzdü (olumsuz isim cümlesi)
* Eve gelmiş (olumlu fiil cümlesi)
* Eve gelmemiş (olumsuz fiil cümlesi)
Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük yoksa cümle biçimce olumludur.Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük varsa cümle biçimce olumsuzdur.
Örnekleri:
* Yarın size geliyoruz (Biçiminde ve anlamca olumlu)
* Yarın size gelmiyoruz (Biçiminde ve anlamca olumsuz)
Biçimde olumlu her cümle, anlamca olumlu olmayabilir.
Örnekleri:
* Haydi bu işi yapabilirsen yap (yapamazsın ) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümle)
* Gel de bu işin içinden çık (Çıkamazsın) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)
* Ne arayanım var ne de soranım (yok) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)
Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük tekse, o cümle biçimce de anlamca da olumsuzdur. Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük iki tane ise o cümle biçimce olumsuz, anlamca olumludur.
Örnekleri:
* Hala yanıma gelmiş değil (gelmemiş) (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)
* Böyle yapmayın (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)
* Seni sevmiyor değilim (seviyorum) (Biçimce olumsuz, anlamla olumlu)
C)Soru Cümlesi :
Bir duygu veya düşünceyi soru yoluyla açıklayan cümlelere soru cümlesi denir.
Dilimizde soru anlamı soru sıfatıyla, soru zamiriyle, soru zarfıyla veya soru edatıyla sağlanabilir.
Örnekleri:
* Dün beni arayan sen miydin? (soru anlamı soru edatıyla sağlanmış.)
* Bize ne zaman geleceksin?(soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış)
* Bana ne aldın?(soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış)
* Hangi okulda çalışıyorsun? (soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış)
Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere iki gurupta incelenebilir.
Gerçek soru cümleleri mutlaka cevap gerektirirken sözde soru cümleleri gerektirmez.
Örnekleri:
* Okula neden gelmedin? (Gerçek soru cümlesi )
* Dersi anlıyormusunuz?(Gerçek soru cümlesi)
* Beni soran kim? (Gerçek soru cümlesi)
* Hiç üzülmez olur muyum? (sözde soru cümlesi)
* Onu ben mi dövmüşüm? (sözde soru cümlesi)
* Şu kitabı bana verir misin? (sözde soru cümlesi)
Ünlem cümlesi :
Özlem, sevinç, heyecan, korku, üzüntü, onaylama… gibi değişik duygular anlatan cümlelere denir.
Örnekleri:
* Eyvah, ne yer ne yar kaldı!
* Neydi o güzellik öyle!
* Süper bir iş buldum!
e)Emir (Buyruk) Cümlesi:
Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş cümlelere emir cümlesi denir
Emir kipinin 1.tekil ve 2. çoğul çekimleri yoktur. Emir kipinin çekimi şöyledir.
(Ben) — (biz) —
(sen) yap (siz) yapın, yapınız
(o) yapsın (onlar) yapsınlar
Örnekleri:
* Oraya gitme
* Derse zamanında giriniz
* Buraya gelsinler
* Şuraya otur
– acak, – ecek ekiyle çekimlenmiş bazı fiiller emir anlamı taşıyabilir.
Örnekleri:
* Bu kitabı okuyacaksın (oku)
* Hemen yanıma geleceksin.(gel)
Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş cümlelerden bazıları emir anlamını yitirerek rica, hatırlatma, dilek …anlamları taşıyabilir.
Örnekleri:
* Sağlık olsun
* Allah kazadan korusun
* Kusurumuzu hoşgörün
* Sen ona bakma
f)Gereklilik Cümlesi :
Yüklemi gereklilik kipiyle (-malı-meli )çekimlenmiş cümlelere gereklilik cümlesi denir. Eylemin yapılması gerektiğini anlatır.
Örnekleri:
* Bu sınavı kazanmalısınız.
* Soruları hızlı çözmelisiniz
Bazı cümlelerde yüklem gereklilik kipiyle çekimlenmediği halde, gereklilik anlamı bulunabilir.
Örnekleri:
* Bol bol paragraf çözmeniz gerek (çözmelisiniz)
* Bir çare bulmam lazım (bulmalıyım)
* Onu görmem icap ediyor (görmeliyim)
g)İstek Cümlesi :
Yüklemi istek kipiyle (-e-a-ayım-alım) çekimlenmiş cümlelere denir.
Örnekleri:
* Biraz meyve alayım
* Kapıyı açık bırakmayasın
* Haydi biraz gezelim
h)Dilek Cümlesi :
Yüklemi dilek –şart kipiyle (-se-sa-)çekimlenmiş cümlelere denir.
Örnekleri:
* Oraları da görsem
* Şu okul bir bitse
Şart Cümlesi:
Yan cümlesi dilek – şart kipiyle çekimlenmiş cümlelerdir.
Örnekleri:
* Kitabı alırsam okurum
* Evden çıkabilirsem size de uğrarım.
* Okursan iyi bir yere gelirsin
