Anlatım Türleri – Anlatım Türleri özellikleri
A-ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ:
1Olay, kişi, mekân ve zaman ortak öğeleridir
2Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)
3Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır
4Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir
5Olaylar 3şahsın ağzından anlatılabilir(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır
6 Kişi, mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir
7Öyküleyici anlatım hikâye, roman, anı, söyleşi, görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır
8Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır
9Yaşanmış olaylarda olay zinciri, kurgulanmış olaylarda olay örgüsü vardır
10 3Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir
11 Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır
12Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir
13Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır
B-BETİMLEYİCİ ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır
2kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir
3Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir
4Roman, hikâye, tiyatro, gezi yazısı, Şiir gibi türlerde kullanılır
5Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir
Sanatsal Betimleme:
1İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır
2Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur
3Ayrıntılar sübjektif olarak verilir
4Amaç sanat yapmaktır
Açıklayıcı Betimleme:
1Bilgi vermek amacıyla yazılır
2Genel ayrıntılar üzerinde durulur
3 Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir
4Amaç sanat yapmak için değil, bir konu hakkında bilgi vermektir
5 Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz
6Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz
C-COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır
2Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir, roman, hikâye, tiyatro türlerinde kullanılır
3Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi, durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır
4 Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır
5Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır
D-DESTANSI(EPİK)ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır
2Destan türünün yiğitçe havası vardır
3Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır
4Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir
5Etkileyici bir özellik taşır
6Sürekli hareket vardır
7Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler
8 Şiir, destan roman, hikâye, tiyatro, destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir
9Anlatımda abartıya yer verilebilir
10Sanatlı bir dil kullanılır
E-EMREDİCİ ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır
2Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir
3Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır
4Cümlelerde fiiller hakimdir
5Uyulması beklenen bir üslubu vardır(Zorlama anlamı vardır)
6Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır
7Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir
F-ÖĞRETİCİ ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez
3Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir
4Daha çok nesnel cümleler kullanılır
5Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır
6Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir
7İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider
8Gereksiz söz tekrarı yapılmaz
9Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
10Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür
11Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
12Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır
13Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır
G-AÇIKLAYICI ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2İfadeler kesin ve açıktır
3Kelimeler genelde gerçek(temel)anlamlarıyla kullanılırlar
4”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma ,örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır
5 Yazarın amacı okuyucuyu bilgilendirmektir
6İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider
7Gereksiz söz tekrarı yapılmaz
8Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
9Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür
10Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 155–156–157–158 ‘deki metinler
H-TARTIŞMACI ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
3Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür
4Gereksiz ifadelere yer verilmez
5Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz
6Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
7Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir
8İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir
9Fıkra, deneme, makale, röportaj gibi türlerde kullanılır
10Yeteneğe, bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir
11Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar Anlatım tarzı sohbete varabilir
12İhtimal bildirmeyen, kesin, kanıtlanmış bilgiler kullanılır
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162’deki metinler
I-KANITLAYICI ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir
2Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir
3Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek, düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime, kelime grupları ve cümleler tekrar edilir
4 Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur
5Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder
6Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır
7Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
8 ”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır
9Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir
