Bar oyunun tarihçesi hakkında bilgi verir misiniz?
BAR’IN BİLİNMEYEN YÖNÜ
bar
Ezurumlu şair Sadeddin Akatay ‘Bar’ dan “Yüzyılların ardından Kopup gelen bir vakar ” diye bahseder. 1948’de Anadolu’yu dolaşan İngiltere’nin Ankara Büyükelçisi Sir Davit Kelly Erzurum’da “Bar” tutan gençleri izler ve hayranlığını “Bana heyecanlı bir kuvvet ve kudret tesiri verdi” diye ifade eder.
Genellikle güftenin bulunmadığı Erzurum erkek barlarının tamamına yakını Hüseyni makamında. Kadın oyunlarının bir bölümü ise yine Hüseyni makamını içeriyor.
Nedir Bu Hüseyni makamı?
Müzik otoriteleri, Hüseyni makamı için şu ifadeleri kullanıyorlar:
“Dünya yüzünde nerede Türk varsa, orada Hüseyni makamı vardır. Meşhur Yemen Türküsü de Hüseyni’dir. Sarı gelin Türküsü on zamanlı Aksak Semâi usulüyle ölçülmüştür. Bu usûl, Azeri Kültür Dairesine giren bölgelerde bilinir ve uygulanır. Yemen Türküsü’nün usûlü de Aksak Semai’dir. Hüseyni makamını ve Aksak Semai usûlünü Türk olmayanlar çalamaz, söyleyemez, besteleyemez. Özenen olursa bozarlar. Şark dünyasındaki en yakın milletler için bile bu yargımız geçerlidir. Hatta bize göre ana makam niteliğindedir. Bazı kaynaklar, Harzemşahlar devletinin büyük hükümdarı Hüseyin Baykara’nın düzenlediği şiir ve musiki toplantılarına daha sonraları Hüseyin Baykara Meclisi adını vermişlerdir. Makamın adı buradan gelir.”
Bar, bulunduğu muhitin insanının tabiatını dile getirirler. Erzurum bar oyunları 3, 5, 7, 9 kişi ile oynanmaktadır. Genellikle ayakta oynanmakta olan bu oyunlarda, dadaşlar özel ve geleneksel kıyafetleri ile elele tutuşurlar. Başta bulunan dadaşa Başbarı, sonda bulunan dadaşa da Son veya Poççık denir. Oyunların figürel özelliklerine göre, dadaşların birbirlerine sıkı sıkıya duruş ve oynamalarına kapalı bar, parmak uçlarından tutularak seyrekçe oynamalarına da açık bar denilir. Çalgı olarak davul, zurna kullanılır.
Bar ve makamları
Başbar: Açık oynanır, güftesi yoktur. Bestede başlangıç ve son ayrı olmak üzere iki tür müzik vardır. Hüseyni makamındadır. Bu oyun dadaşın, ağır başlı, zevk ehli, eğlencede laubalilikten ziyade ağır başlı ve vakarlı olduğunu gösterir.
İkinci Bar: Kapalı barlardandır. Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır.
Dadaşların birbirlerine gönülden gönüle bağlı, birlik ve uyum içinde olduklarını ifade eder.
Sekme (Tikine): Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Dadaşın, yerine göre çok hareketli, fakat şuurlu ve müşterek sonuca ulaşma iradesini temsil eder.
İkinci Aşırma: Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Dadaşların savaşta ve barışta hareket halinde, iş hayatında birlik ve beraberlik içinde olduklarını ifade eder.
Nari: Güftesi vardır. Açık bardır. Hüseyni makamındadır. Dadaşın zevki selim, aşk, sevgi yaşantılarının ecdattan gelen hasletlerini çevreye aktarma duygularını sembolize eder.
Koçeri: İki motif halinde oynanmaktadır. Birinci kısmın figürü de aynıdır. Aynı zamanda her kısmın müzik besteleri de ayrı ayrı özelliktedir. Hüzzam makamındadır. Birinci kısım kapalı, ikinci kısım açıktır. Adından da anlaşıldığı gibi, dadaşların savaşlara gönüllü katıldığını ve kahramanca döğüşmeden zevk aldıklarını sembolize etmektedir. Güftesi yoktur.
Tamzara: Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Yarı kapalı, yarı açık oynanmaktadır. Bu oyun Erzurum köylerinde, şehirde olduğundan başka bir takım figürler ekleyerek oynanmaktadır. Dadaşın beden ve kafa güçlülüğünü ifade etmektedir.
Tavuk Barı: Hüseyni makamındadır. Güftesi yoktur. Menşeinin Orta Asya olduğu söylenir.
Felek: Açık oynanır. Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır.
Çingeneler: Açık oynanır. Güftesi yoktur. Rast makamındadır.
Uzundere: Açık oynanır. Güftesi yoktur. Hicaz makamındadır.
Daldalar: Kapalı oyunlardandır. Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır.
Yayvan: iki kısım halinde oynanır. iki çeşit figür birleşerek bir bütün teşkil eder. Birinci kısım kapalıdır. Hüseyni makamında olan müzikle oynanır. Bu barın bitiminde içlerinden ikisi ortaya çıkar, diğerleri dışarda seyirci kalırlar. Bu oyunda pala ve kılıç kullanılır.
Hancer Barı: iki kişi ile oynanır. Hüseyni makamındadır. Son bölümde melodi ve ritm değişir. Birinci kısımda düello halindeki dadaşlar, ikinci kısımda birbirlerini affederek, kusuru bağışlama ve hoşgörülü ruh yapısı içinde neşeli gösteri halinde oynarlar.
Kadın barları
kiza
Kavak: Gelin ve kızların elele tutuşarak oynadıkları bir oyundur. Güftesi vardır. Hüseyni makamındadır.
Çift beyaz güvercin: Açık ve kapalı olarak oynanır. Güftesi vardır. Hüseyni makamındadır.
Çember: Çember oyunu aynı ekip tarafından oynanır. Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır.
Döne: Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır. Söylenerek ve çalgı eşliğinde oynanır.
Hari: Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır. Söylenerek ve çalgı eşliğinde oynanır.
Çarşıda üzüm kara: Güftesi vardır. Çalgılar ve diğer oyunlarda olduğu gibi aynıdır.
Sallama: Güftesi yoktur. Ekip tarafından yalnız çalgılarla oynanmaktadır.
Mendilimde kişmiş ile badem var: Güftesi vardır. Aynı çalgılarla oynanır.
Tortumun eğmeleri: Hüseyni makamındadır. Çalgılar aynıdır. Tortum ilçesine mahsustur.
Aşşahtan gelirem: Hüseyin makamındadır. Aynı çalgılarla oynanır. Güftesi vardır.
Köylü kızı: İki kişi tarafından oynanır. Bir köylü kızının günlük hayatını anlatan taklidi bir oyundur. Güftesi vardır.
Erzurum’da oynanan halk danslarına “Bar” denir. Bar’ın tarihçesi çok eskilere Orta Asya’da Altay kavimlerine kadar uzanır. Erzurum halk oyunları erkek ve kadınlarca ayrı ayrı oynanır. Atatürk Üniversitesi halk oyunları ile Erzurum halk oyunlar ve türküleri derneği bar ekibi çeşitli uluslararası halk dansları festivallerinde birincilik ödülleri almışlardır. Bar oyunu mertlik ve yiğitlik sembolüdür. Erzurum ayrıca zengin bir halk türküleri kaynağına sahiptir.
