Çekim ekleri nelerdir?
Çekim Eki:
Türkçe’de bir ismin sonuna gelip kelime kökü ile anlam bakımından ilişkili yeni bir kelime oluşturan ektir.Basit yapılı bir kelime başına gelirse yapısını değiştirmez.Sadece çekim eki alan isimler basittir.
Kip:
Dilbilgisinde fiilin kök veya gövdelerinin zaman ve şekillere göre girdikleri kalıplara denir. Türkçe’de bütün fiiller, iki büyük kipte toplanır. Bunlar Haber (bildirme) kipleri ve dilek kipleridir.
Bir fiilin (eylemin) yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya yapılacağını haber verirler. Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırırlar. Bunlara zaman kipleri de denir. Ekleri: -acak, -(a)r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır:
Gelecek zaman
Türkçe’de -acak, -ecek ekleriyle oluşturulur.
Örnek: anlat-acak-sın
Geniş zaman
Türkçe’de -(a)r ekiyle oluşturulur.
Örnek: tıka-r-sın, sor-ar
Görülen geçmiş zaman
Türkçe’de -dı, -di ekleriyle oluşturulur.
Örnek: gir-di-m örnek: yap-tı-m örnek: Ödevimi daha dün yaptım örnek: Ömer’i bir kaç gün önce parkta gördüm
Öğrenilen geçmiş zaman
Türkçe’de -mış, -miş ekileriyle oluşturulur.
Örnek: al-mış-sın
Şimdiki zaman
Türkçe’de -yor ekiyle oluşturulur.
Örnek: yap-i-yor-lar
İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Ekleri: -meli, -se, -e ve eksiz emir haliyle birlikte dilek kipleri dörde ayrılır:
Emir kipi
Emir kipinin eki yoktur. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, âcil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. Örnek: gel, gel-sin, gel-iniz; git, git-sin, gid-iniz
Sayfanın başlığı=== Dilek-şart kipi === Türkçe’de -sa, -se ekileriyle oluşturulur.
Örnek: gül-se, git-seyap-sa-uyu-sa-sev-se g
Gereklilik kipi
Türkçe’de -malı, -meli ekileriyle oluşturulur.
Örnek: düş-meli, git-meli
İstek kipi
Türkçe’de -a, -e ekileriyle oluşturulur.
Örnek: gel-se, gid-e
Çekimli fiiller
Kip eki almış bir fiilin altı şahısta söylenmesi veya yazılması demektir. Çekimli bir fiillerde sırayla şu üç bölüm bulunur:
Fiil kök veya gövdesi,
Kip eki,
Şahıs eki.
Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman mânâsı veya tsarlanan, istenen bir hareketle ilgili mânâ kazandırır. Bu durumda fiil, yalnız üçüncü teklik şahıs ifâde eder. Emirde ise kök veya gövde halinde kalır ve ikinci teklik şahsı verir.
Çekim örneği:
Şahıs Çekimi
1. tekil
çalış-ı-yor-um
2. tekil
çalış-ı-yor-sun
3. tekil
çalış-ı-yor
1. çoğul
çalış-ı-yor-uz
2. çoğul
çalış-ı-yor-sunuz
3. çoğul
çalış-ı-yor-lar
Bir çekimli fiilde bir kip eki olabildiği gibi iki kip eki de bulunabilir. Kip eklerinin sayısına göre çekimli fiiller ikiye ayrılır:
1-Çekimli fiil 2-Çekimsiz fiil
Basit zamanlı çekimli fiiller
Tek kip eki alan çekimli fiillere verilen addır. Basit zamanlı fiillerin hepsinin bileşik zamânı yoktur.
Bileşik Zamanlı Fiiller
İki kip eki alan çekimli fiillere denir. Bileşik çekimlerde -imek fiili, -idi, -imiş, ise (-yse) şekilleriyle kullanılır.
Hikâye kipi
Türkçe’de -dı, -di eklerini alarak oluşturulur.
Örnek: görür idi = görür-dü
Rivâyet kipi
Türkçe’de -mış, -miş eklerini alarak oluşturulur.
Örnek: bakacak imiş = bakacak-mış
Şart kipi
Türkçe’de -sa, -se eklerini alarak oluşturulur.
Örnek: koşuyor ise = koşuyor-sa
Emir kipinin de basit zamanlı fiiller gibi hiç bileşik zamanı yoktur. Dilek kiplerininse hikâye ve rivayeti vardır; şartı yoktur. Yine -di’li geçmiş, yani görülen geçmiş zamânın rivâyeti yoktur.
