Hücre Nedir – Hücre Teorisi
1)Bütün canlılar hücrelerden meydana gelmiştir
2)Hücreler bağımsız hareket ettikleri halde birlikte iş görürler
3)Hücreler bölünerek çoğalırlar
• Tek hücrelilerde bütün olaylar hücre içerisinde gerçekleşirİş bölümü ve doku oluşumu yokturÇok hücrelilerde bütün olaylar hücre grupları arasındaki iş bölümü ile olur
• En basit çok hücreli yada en karmaşık tek hücreli Volvox’ tur
• Volvox’ ta işbölümü vardır ama doku oluşumu yoktur
• Tek hücrelilerin oluşturduğu topluluğa koloni denir
• Bilinen en büyük hücre deve kuşu yumurtasıdır Bilinen en uzun hücre ise sinir hücresidir
• Hücre 3 kısımda incelenir
1) Hücre zarı
2) Sitoplazma
3) Çekirdek
1) HÜCRE ZARI
• Yağ,protein az miktarda karbonhidrattan oluşurHücre zarının yapısı akıcı-mozaik zar mo**** ile açıklanırBu modele göre zar; yağ denizinde yüzen proteinlerden oluşmuştur
• Karbonhidratlar hücre zarındaki yağlarla birleşerek glikolipid, proteinlerle birleşerek glikoprotein şeklinde bulunurBunun sağladığı avantaj ise hücrelerin birbirini tanıması ve bağışıklıktırHücre zarının özgüllüğünü veren kimyasal madde glikoproteindirGlikolipidi ve glikoproteini golgi sentezler
• Madde giriş-çıkışı proteinler üzerindeki porlardan olur
• Zarın özellikleri : Canlıdır,saydamdır,esnektir ve seçici geçirgendir
• Zardaki proteinler enzim görevi yapar
• Zarın görevleri : Hücreyi dağılmaktan korurHücreye şekil verirHücreyi dış etkilerden korurMadde alışverişini sağlar
• Zarın seçici-geçirgen olması onun canlı olduğunu gösterir
• Hücre çeperi cansızdır,esnek değildir,tam geçirgendirHücrenin dayanıklılığını arttırır, hücreye şekil verirÜzerindeki ****klere geçit denirSelülozik yapıdadırProkaryot hücrelerde de bulunur ama yapısı selülozik değildir
2) SİTOPLAZMA
• İki kısımdır
a) Sıvı kısımu,protein,yağ,karbonhid rat,mi neral,vitamin,RNA çeşitleri,nükleotidler,ATP ve
enzimler gibi organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur
Görevi:
1) Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin oluşturmak
2) Organellere yataklık etmek
3) Rotasyon ve sirkülasyon hareketleri ile organellerin hareketini sağlamak
b) Organeller:Özel yapı ve görevi olan sitoplazmik cisimlerdir
ENDOPLAZMİK RETİKULUM
• Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan zarlı kanallar sistemidir
• Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur
• Hücre içine ve dışına madde taşırBazı maddeleri depolar(Ca ve protein)Çekirdek zarı ve golgiyi yaparHücreyi bölmelere ayırarak,sitoplazmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden yapılabilmesini sağlar
• Üzerinde ribozom bulunanlarına granüllü ER; bulundurmayanlara da granülsüz ER denir
Granüllü ER enzim salgılayan hücrelerde,granülsüz ER yağ sentezleyen hücrelerde çoktur
GOLGİ
• Çekirdeğe yakın bulunurHücre zarı yapımına katılır
• Salgı maddelerin yapılması,paketlenmesi ve salgılanmasından sorumludurOnun için süt bezi, tükrük bezi,ter bezi gibi salgı yapan hücrelerdeki sayısı diğer hücrelerdekilere oranla daha fazladır
• Enzimleri paketliyerek lizozomu oluştururHücre zarı yapımına katılır
• Glikoprotein,lipoprotein,mukus ,bağ dokusu ara maddesi ve ayrıca bitkilerde selülozlu maddeler salgılar
• Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur
LİZOZOM
• Büyük moleküllü besinleri parçalarKurbağa larvalarında kuyruğun kopması,salgılama dönemi biten memelilerde süt bezlerinin körelmesi,pasif kalan kasların küçülmesi,harap olmuş dokuların, yaşlı alyuvarların ve vücuda giren ******ların yok edilmesi lizozom sayesindedir
• Fagositoz ve pinositoz yapan hücrelerde çokturÖRNEK:Akyuvar hücresi ve tek hücreliler
• Lizozom parçalanırsa hücre kendini sindirirBuna otoliz denir
• Lizozomun etrafındaki zar golgiden oluşur
İçerisindeki enzimler ribozomlarda üretilir
Üretilen enzimler ER ile taşınır
ER ile taşınan enzimler golgide paketlenerek lizozom oluşturulur
• Yani lizozomun oluşmasında ribozom,golgi ve ER etkilidir
RİBOZOM
• Bütün hücrelerde bulunan en küçük organeldir
• Protein ve rRNA’dan oluşurÇekirdekçikte üretilir
• Zarsızdır ve iki birimdirÜst birim(büyük birim) protein,alt birimse(küçük birim) rRNA’dan
oluşur
• Protein ve enzim sentezler
• Granüllü ER ve çekirdek zarı üzerinde,mitekondri ve kloroplastın sıvısında ve ayrıca sitoplazma da bulunabilir
• Yoğun protein sentezi sırasında yan yana gelerek polizomları oluştururlar
• Her canlıda ribozomların farklı olmasının sebebi rRNA’ ların farklılığındandır
• Bir hücrenin canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka ribozoma ihtiyacı vardır(Enzimlerden
dolayı)
• Enzim salgılayan bez hücrelerinde sayısı daha fazladır
MİTEKONDRİ
• Çift zarlıdırİç zar kıvrımlıdırKıvrımlara krista,zarların arasını ve içini dolduran sıvıya matrix
denir
• Oksijenli solunum yaparak enerjinin üretildiği ve depolandığı yerdir
• Enerji ihtiyacı fazla olan kas,sinir ve karaciğer gibi hücrelerde sayısı daha fazladır Bulundukları hücreninde enerjiye en çok ihtiyaç olan bölümlerinde toplanırlar
ÖRNEKinirlerin sinaps bölgelerinde,spermlerin kuyruklarında ve kasların kasılma
bölgelerinde çok bulunur
• Kendine ait DNA,RNA,ribozom ve ETS’si bulunurKendi DNA’sı olmasına rağmen hücre
DNA’sına bağımlıdır
• Bitkilerde mesozom ve klorofil bulunduğundan dolayı mitekondri miktarı daha azdır
• Prokaryotlarda ve memeli alyuvarında bulunmaz
SENTROZOM
• Bazı su yosunu,mantar,hayvan ve insan hücrelerinde bulunur
• Sentriol denilen iki alt birimden oluşur
• Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilir ve iğ ipliklerinin oluşmasını sağlar
• Hücre dışına uzanan kirpik,kamçı,sil gibi yapıları oluşturur
• Sentrioller dikine duran dokuz çift tüpçükten oluşur
PLASTİDLER
• Sadece bitki hücrelerinde bulunan renk maddesidir3 tiptir
a) Kloroplast
• Bitkiye yeşil rengini verir
• Çift zarlıdırİç zarı katmanlıdırBu katmanlara grana,içini dolduran sıvıya ise stroma denir
• Fotosentez yaparak besin üretir
• Kendine has DNA,RNA,ribozom ve ETS’si bulunur
• Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren ve fotosentez için gerekli ışığı absorbe eden
klorofil vardır
• Bütün bitki hücrelerinde bulunmazÖRNEK:Kökte
b) Kromoplast
• Bitkilerde meyve ve çiçeklerin rengini verirLikopin(kırmızı),ksantof il(sarı) ve karoten (turuncu) olmak üzere üç çeşittir
• Bitkilerde diğer renkler koful öz suyunun asit veya baz oluşuna göre renk değiştiren
“antokyon” denen maddeler ile oluşturulur
c) Lökoplast
• RenksizdirGenelde kök,gövde ve tohumda bulunur
• Nişasta,yağ ve protein depolar
• Işıkla karşılaşınca kloroplastlara dönüşür
KOFUL
• ER’dan,golgiden,hücre zarından ve lizozomdan oluşabilir
• Hayvansal hücrelerde az ve küçük,bitkisel hücrelerde ise gençken küçük,yaşlandıkça büyürlerÇünkü tuzlu artıklar kofullarda biriktirilir
• Hücre içi osmatik basınç ve pH’ı ayarlar
• Kofulda bulunan su turgor basıncı oluşturarak hücreye diklik ve direnç verir
• Metabolizmanın aktiflik derecesini belirlerEğer koful büyük ve sitoplazmada miktarı çok ise
metabolizma yavaşlar
Besin kofulu : Fagositoz ve pinositozla alınan besinlerin bir zarla çevrilmesiyle oluşurAkyuvarlar ******ları fagositoz ve pinositozla aldığında dolayı,akyuvarlarda daha fazla sayıda besin kofulu bulunur
Kontraktil (vurgan) koful : Tatlı su tek hücrelilerinde bulunan daimi kofuldurFazla suyu dışarı
atar
Boşaltım kofulu : Artık maddeleri ekzositozla dışarı atar
3) ÇEKİRDEK
• Hücreyi yönetirHücre bölünmesini sağlarKalıtım bilgisini taşır4 bölümdür
A) ÇEKİRDEK ZARI
• Çift katlı bir zardır
• Üzerindeki ****klere por denirBunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür
• Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER
ve golgi görevlidir
B) ÇEKİRDEK SIVISI
• Homojen görünümlüdürİçerisinde bol miktarda ATP,nükleotit,ribozom ve protein bulunur
C) ÇEKİRDEKÇİK
• Az miktarda DNA,bol miktarda RNA ve protein bulunurRibozom sentezi yapılırBakterilerde
yoktur
D) KROMATİN İPLİK
• Hücrede en çok bulunan maddedir
• DNA’nın kendisi olup kromozomları oluştururKromozomlar DNA ve proteinden oluşmuştur
Kalıtsal karakterleri taşırÜreme ve büyümeyi sağlarHücreyi yönetir
HÜCREDE MADDE ALIŞVERİŞİ
• Hücre zarında gerçekleşen bir olaydır
• Canlılığın devamı için gereklidir
• Hücre zarından geçebilenler :
O2,CO2,CO,su,mineraller,glikoz ,fruktoz,galaktoz,yağ asidi,gliserol,aasit,vitamin, alkol
• Hücre zarından geçemeyenler :
Protein,yağ,karbonhidrat
• 4 yolla olur:
1) DİFÜZYON
• Bir maddenin çok olduğu (yoğun olduğu) ortamdan az olduğu ortama (az yoğun ortama) doğru hareket etmesine denir
• Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler difüzyona uğrarPorlardan büyük maddeler difüzyon yapamaz
• Enerji harcanmaz
• Enzim kullanılmaz
• Canlı ve cansız ortamda görülebilirCanlılık ****li değildir
• Denge sağlanana kadar devam eder ve durur
ÖRNEK : Odaya dökülen kolonyanın her tarafa dağılmasıAkciğerdeki oksijenin kana geçmesiİnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesi
DİFÜZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1) Küçük moleküller,büyük moleküllere göre daha kolay geçerler
2) Nötr moleküller iyonlara göre daha kolay geçerÇünkü zarın dış kısmı da iyonik yapıdadır
Negatif iyonlar biraz daha kolay geçer
3) Yağda çözünen maddeler de çözünmeyenlere göre daha kolay geçer(A,D,E,K vitaminleri)
4) Yağı çözen maddelerde kolay geçer(Alkol ve eter gibi)
5) Por sayısı ve sıcaklık arttıkça difüzyon hızı da artar
6) İki ortam arasındaki yoğunluk farkı ne kadar çoksa difüzyonda o kadar hızlı olur
7) Akışkanlığı fazla olan ortamlarda difüzyon hızlı olur
DİYALİZ : Suda çözünmüş maddelerden bazılarının yarı geçirgen zardan difüzyonuna denirBöbrekleri çalışmayan insanlarda suni olarak oluşturulan bir ortamla kandaki üre temizlenir
2) OSMOZ• Suyun difüzyonudurSuyun çok olduğu yerden az olduğu yere geçmesidir
HİPERTONİK ORTAM(ÇOK YOĞUN ORTAM)
• Bir hücre kendisinden daha yoğun bir ortama konursa su kaybederek büzülürBu olaya
plazmoliz denirÖRNEK : Tuzlanan derinin su kaybederek büzülmesi
HİPOTONİK ORTAM(AZ YOĞUN ORTAM)
• Bir hücre kendisinden daha az yoğun bir ortama konursa su alarak şişerBu olaya deplazmoliz denir
• Bitki hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre şişer ve turgor durumuna geçer
• Hayvan hücrelerinde deplazmoliz devam ederse hücre patlarBuna hemoliz denir
İZOTONİK ORTAM(DENGE ORTAM)
• Bir hücre izotonik bir ortama konursa hiçbir değişikliğe uğramaz
OSMATİK BASINÇ
• Hücre içerisindeki çözünmüş maddenin hücre zarına yaptığı basınçtırYada (etki=tepkiye
göre)hücre dışındaki suyun yoğunluk farkından dolayı hücre içerisine girmek için zarlara
yaptığı basınçtır
• Çözünmüş madde miktarı (hücrenin yoğunluğu) arttıkça osmatik basınç artar
TURGOR BASINCI
• Hücre içerisindeki suyun hücre zarına (yada çepere) yaptığı basınçtır
• Kofullar tarafından ayarlanır
• Turgor çok artarsa su girişi durur
• Turgor, otsu bitki ve yaprakların dik durmasını sağlar
• Turgor, stomaların açılıp kapanmasını sağlar
• Turgor, bazı nasti(ırganım) hareketlerini sağlar
• Suyun hareketi daima OB’ ın fazla olduğu yere doğrudur
3) AKTİF TAŞIMA
• Bir maddenin az olduğu yerden çok olduğu yere geçmesidir
• Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler aktif taşıma ile taşınır
• Enzim kullanılır
• Enerji harcanır
• Sadece canlı hücrelerde görülür
• Denge yoktur
• Taşıyıcı moleküller kullanılır
ÖRNEK:İnce bağırsaktaki glikozun kana geçmesiBöbrekteki geri emilim
NOT 1 : Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki bir maddenin miktarı hücre içi ile hücre
dışı arasında farklılık oluşturuyorsa burada aktif taşıma var demektir
NOT 2 : Sıcaklık artışı,molekülün alınmasını hızlandırmaz
4) ENDOSİTOZ VE EKZOSİTOZ
• Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki maddelerin oluşturulan ceplerle içeri alınmasına endositoz;yine aynı yolla dışarı atılmasına ekzositoz denir
• Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki katı maddelerin içeri alınmasına fagositoz;sıvı maddelerin içeri alınmasına pinositoz denir
ENDOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
• Enerji harcanır
• Enzim kullanılır
• Hücre zarı azalırHücrenin içeriği artar
• Hücreye alınan bu büyük maddeler lizozomdaki ve besin kofulundaki hücre içi enzimlerle parçalanır
• Tek hücrelilerde ve akyuvarlar da çok görülür
• Canlılık ****lidir
• Denge yoktur
• Bitki hücrelerinde ve diğer çeperi olan hücrelerde görülmez
EKZOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
• Enerji harcanır
• Enzim kullanılır
• Hücre zarı artarHücrenin içeriği azalır
• Canlılık ****lidir
• Denge yoktur
• Boşaltım kofulu ve golgi yardımıyla atılır
• Bitki ve hayvan hücrelerinde görülür
NOT 3 : Tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde fazla suyu dışarı atan kontraktil koful
bulunurHücre içerisindeki fazla suyun nedeni suyun osmozla içeri girmesidir
NOT 4 : Bir bitki hücresinin turgor durumuna geçmesinde a)Ortamın yoğunluğu
b)Hücre içindeki madde yoğunluğu c)Çeperin selülozdan yapılmış olması etkilidir
NOT 5 : Endositoz ve ekzositozda yoğunluk farkı yokturAma aktif taşıma,difüzyon ve
osmozda vardır
