İstanbulun isminin kökeni nedir
Türkiye Cumhuriyeti’nin en çok bilinen şehrinin ismi “İstanbul” olarak kabul edilmektedir. Fakat bu her zaman böyle değildi ve bugün bile isim konusunda karşıklık sürmektedir. Karışıklığın temelinde şehirin Osmanlı yönetimine geçmesinden sonra değişik isimlerin kullanılması yatmaktadır. 1453 yılında şehiri ele geçiren Osmanlılar “Constantinople” olan ismi daha türkçe bir isimle değiştirmekle yetinmişlerdir : Konstantiniye (kabaca “Konstantin’in” diye çevirebiliriz). Ancak kısa bir süre sonra Konstantiniye isminin çeşitlemeleri çıkmakta geçikmedi.
Bizans İmparatorluğu zamanında başkente giden seyyahlara yön göstermek amacıyla yollara konulan tabelalarda bulunan “Stanbulin” (yunancada “şehire, şehire doğru” anlamında) kelimesi dindar Türkler tarafında bir kelime oyunuyla İslambol’a (İslamla dolu) çevirildi.
Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışına kadar zaman zaman İslambol zaman zaman da Konstantiniye isimleri kullanılmıştır. Batı dünyası 20.yüzyılın ortalarına kadar “Constantinople” ismini kullanmaya devam ederken, 19.yüzyılda şehirde yaşayan çok sayıdaki ekaliyet “Stamboul” ismini kullanmaya başladı. Şehirde bulunan batılı kaynaklarda da bu isime raslamaktayız.
Fig. 1. Vitali Isaac Salti isimli sefarad tarafından 1921’lerde gönderilmiş zarf. Stamboul ve Constantinople isimlerinin aynı anda kullanılmasına güzel bir örnek. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına kadar bu tür örneklere sıkca raslamaktayız.
Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra şehrin ismi resmi olarak İstanbul oldu. Her ne kadar Türkler bu konuda çok hassas olsalarda Avrupa “İstanbul” ismini kabul etmemekte uzun süre direndi. Almanlar şehire “Konstantinopel” , fransızlar ve ingilizler “Constantinople” italyanlarda “Constantinopoli ” demeye devam ettiler.
Uzun süredir bilinen popüler bir hikayeye göre Bizanslılar şehirin orjinal ismi olan “Constantinopolis”i değil, şehirin büyüklüğünden dolayı kısaca “Polis”i (The City , Şehir) kullandılar. “Şehir’e Doğru (to the City)” demek istediklerinde de ‘eist enpolin’ (is-tin-polin) dediler. “İstanbul” kelimesinin kökeni burdan da geliyor olabilir. Yakın zamanlarada yapılan araştırmalara göre şehirin Bizans’ta değilse bile 11.yüzyılda Türkler arasında “İstanbul” isimiyle anıldığı tespit edilmiştir. Osmanlı tarihi boyunca İstanbul için değişik isimler kullanılmış fakat bunların hiç bir uzun ömürlü olmamıştır, örneğin “Dersaadet”, “Deraliye”. Bazı resmi belgelerde ve özellikle paralarda “Konstantinoupolis” veya “Konstantiniye” ismine de raslamaktayız.
1920 yılında Atatürk şehirin ismini resmen “İstanbul” olarak belirlemesiyle isim tartışması sona erdi. Batı dünyasının bu ismi kabul etmesi ise bir kaç onyıl daha sürdü. 1960’lara kadar haritalarda sadece “Constantinople” kullanılırken daha sonra “İstanbul” ismi ve parantez içinde “Constantinople” kullanılmaya başlandı. Bugün bile Yunanlılar haritalarında ve yol tabelalarında Türkçe ismi değil “Konstantinopolis”i kullanırlar.
