Kromozom Nedir – Kromozom Yapıları
Bitkilerde ve hayvanlarda her tür kendine özgü sabit sayida kromozom içerir Kromozomlarin sayisi mitoz bölünmedeki düzenli ve kesin olaylarla sabit tutulur Bir çok hayvan ve bitkide kromozom sayisi esittir Fakat kromozomlardaki kalitim faktörleri farklidir
Ilk defa 1840 yilinda botanikci HOFMEISTER tarafindan Tradescantia bitkisinin polen hücrelerinde görülmüs ve 1888 yilinda WALDEYER tarafindan da kromozom adi verilmistir
Hiçbir zaman yeniden yapilmazlar ya eskiden var olan kromozomlarin bölünmesinden ya da tamamlama sentezleri ile yapilirlar Yasamin sürekliligi kromozomlarin devamliligina dayanir Her canlida kromozomlarin sekli farkli olmasina karsin ayni türde ayni kromozomlarin sekilleri birbirine benzerdir
Örnegin; 3 kromozom bir türde ayni sekle sahip olmasina karsilik yine ayni türde 3 ile 8 kromozomlarin sekilleri birbirinden farklidir Sayilari türden türe fakli olur Sayisi ile organizasyonu arasinda herhangi bir baglanti yoktur Küçük bir kromozom daha fazla gen tasiyabilir ÖrneginAscaris megalocephala univelans’de 2n = 2 (bilinen en az sayida kromozom tasiyan canli) Drosophila melanogaster’de2n = 8 insanda 2n = 46 keçide 2n = 60 bir tür istakozda 2n = 200 Ophyoglossum vulgatum (bir çesit egrelti otu)’ 2n = 500 (canlilar arasinda bilinen en fazla kromozom sayili bitki) kromozom vardir Normal vücut hücreleri anadan ve babadan gelen birer kromozom takimina sahiptir Ana ve babadan gelen es kromozomlarin sekilleri ve büyüklükleri (esey kromozomlari hariç) birbirne esittir Bu çift kromozom takimi bütün vücut hücrelerinde bulunur Böyle hücrelere somatik hücreler adi verilir Kromozom sayisi bakimindanda diploittir denir ve 2n ile gösterilir Fakat esey hücrelerinde ergin gametlerde ve bazi ilkel canlilarin bütün hayat devrelerinde (yalniz zigot halinde diploid) kromozomlar eslerinden yoksundur Partenogenetik çogalan bazi hayvanlarda örnegin erkek arilarda vücut hücrelerinin kromozom sayisi disilerinin somatik hücrelerindekinin yarisi kadardir Ya erkek ya da disi esey kromozomunu bulunduranlara germinatif hücreler denir Esi olmayan kromozomlara da haploid denir ve “n” simgesiyle gösterilir Kromozom sayisi sabit olmakla birlikte bazi özellesmis hücrelerde örnegin böceklerin özellikle bazi sineklerin tükrük bezlerinde bu sayi 2n’nin katlari seklinde bir artis gösterir Burada kromozomlar çekirdek zari parçalanmaksizin çogalirlar Buna endomitozis ve kromozom durumuna da poliploidi denir Çekirdek büyüklügü kromozomlarin miktarina bagli oldugundanpoliploidide çekirdek hacminde büyüme görülür
Normal bir hücrede kromozomlar gözükmez Profazin baslangicindan baslayarak gittikçe yay seklinde kivrilan ve kalinlasan ince kromatin agi seklindedir Sonunda türlere özgü seklini alincaya kadar kivrilma devam eder Dinoflagellata’da kromozomlar her zaman gözükür Çünkü bunlarda çekirdek zari yoktur ve DNA bazik proteinlere bagli degildir Bu tip hücrelere mezokaryotik hücreler denir Bir kromozomu kaba taslak distan incelersek su kisimlar görülür Aralarinda genel olarak açi bulunan iki koldan olusur Kollar primer bogumla birbirinden ayrilmistir buna sentromer (=kinetokor) denir Iki kolu birbirine esit olan kromozomlara metasentrik esit olmayanlara ise supmetasentrik denir Bir kollu gibi görünenlere akrosentrik (bunlarin sentromerleri kromozomun ucundadir) kromozom denir Bazi hayvan gruplari bu üç tipten yalniz birine sahiptir Örnegin amfibiler yalniz metasentrik kromozomlara sahiptir
Kromozomlar üzerinde primer (birincil) bogumlardan baska sekonder (ikincil) bogumlarda bulunabilir Bazen (genellikle) kromozomun uç kisminda uydu (stallit) denilen yuvarlak ya da uzunca bir yapi bulunur Uydu kromozoma ince bir kromatin ipligiyle baglidir Bu tip kromozomlara SAT kromozomlar denir Sentromerler kromozomun ig ipligine takilmasini saglar Sentromeri olmayan bir kromozom bölünmeye katilamaz ve tasfiye olur Bu bogulma yerlerinde bulunan genler rRNA’lari ve dolayisiyla çekirdekcikleri organize ederler Bu genler çok defa yüzlerce kopya halinde bulunur ve buna gen amplifikasyonu ya da redunanz denir Kromozomlarin uçlarina da telomer denir
