Serbest Zaman etkinlikleri
Serbest zaman etkinlikleri çocuğun;
• Yaratıcılığını geliştirme
• Paylaşma
• İşbirliği
• Başladığı işi sonuçlandırma konusunda kararlı olma
• Sorumluluk alma
• Aldığı sorumluluğu yerine getirme
• Problem çözme
• Olaylar arasında neden sonuç bağlantıları kurma
• Kas becerilerini geliştirme açısından önemlidir
Serbest zaman etkinliklerinde öğretmen, günlük eğitim programında yer alan hedef, kazanılması beklenen davranışlar ve araç olarak seçilen konu ile ilgili uyarıcıları daha önceden hazırlayarak, bunları çocuklara en iyi şekilde sunmak için düzenlemeler yapmalıdır Öğretmen, çocuklar geldiklerinde onlarla yeterince ilgilenebilmek için hazırlıklarını son ana bırakmamalı, çocuklar okula geldiklerinde sınıf ortamını çalışmaya hazır bulmalıdırlar (Oğuzkan ve diğ 1993; Kandır 2001 b)
Öğretmen bu etkinliklerde çocukların bireysel ayrıcalıklarına, ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik çok sayıda seçeneği aynı anda sunmalıdır Çocuklar istekleri doğrultusunda, hangi çalışmaya katılacaklarına kendileri karar vermelidir
• Öğretmenin, çocukları çalışmalar sırasında serbest bırakması bağımsız çalışma alışkanlığı kazanması açısında önemlidir Bağımsız çalışma alışkanlığını kazanan çocukların kendilerine güven duyguları güçlenir
Buna karşın öğretmenin müdahale anlamı taşıyan yönergeleri doğrultusunda çalışan çocuklar yaratıcıklarını ortaya koyamayacakları gibi öğretmen yanlarından ayrıldığında çalışmayı yarım bırakabilirler
Serbest zaman etkinlikleri süresince çocukların birden fazla çalışmaya katılmaları desteklenmeli, etkinlik süresince başarısızlık endişesi nedeniyle daima aynı çalışmaya katılan ve bu çalışmada çoğu zaman kararlı olan çocuklara diğer çalışmalar tanıtılmalı ve düzeyine uygun en basit çalışmalardan başlayarak, daha ileri çalışmalara geçilmelidir
Serbest zaman etkinlikleri, öğretmenin çocukları tanıması açısından doğal bir gözlem ortamı oluşturmaktadır Bu ortamda çocuklar günlük yaşantılarında etkilendikleri, olayları ve kişilere ilişkin rolleri üstlenerek ilgi köşelerinde dramatik oyunlar aracılığıyla canlandırırlar Öğretmenler bu yolla çocukları daha iyi tanırlar
• Serbest zaman etkinliklerinin sonunda çocukların ortaya çıkardıkları ürünler sergilenmeli daha sonrada bu çalışmalar çocuklarla birlikte değerlendirilmelidir Serbest zaman etkinlikleri sırasındaki gözlemlerin öğretmen açısından önemli bir yer tutmaktadır
• Serbest zaman etkinlikleri ilgi köşelerinde oyun ve sanat etkinliklerinden oluşmaktadır
1- İlgi köşeleri
• Okul öncesi dönemde çocuklara gelişimsel hedeflerin kazandırılabilmesi için uyarıcı ortamın, onların ilgi ve ihtiyaçlarına uygun bir şekilde düzenlenmesi gereklidir Uyarıcı ortamın düzenlenmesindeki özellikler, çocukların gelişimleri, yeni ve özgün ürünler oluşturmaları, yeni davranışlar ortaya koyabilmeleri ve özellikle yamatıcılığa yöneltilmeleri açından önemlidir
• Çocukların ilgi köşelerinden gereği gibi yararlanabilmeler için göz önünde bulundurulması gereken özelliklerin başında, çocuklara yönelik güvenlik önlemlerinin alınmış olması gelmektedir
Öğretmen hangi ilgi köşesine ne zaman yer vereceğine alacağı hedef, hedef davranış ve seçtiği konuları dikkate alarak karar verebilir Bununla birlikte öğretmen çocukların ilgilerini arttırabilmek için, zaman zaman ilgi köşelerinin yerlerini değiştirebilir ve köşelerdeki, araç gereçleri gözden geçirerek gerektiğinde yenilerini ilave edebilir (Kandır,2001)
2- Evcilik Köşesi
Evcilik köşesi çocukların, hayal güçlerini diledikleri gibi kullandıkları, duygularını doğal bir şekilde dile getirdikleri, düşüncelerini kendilerini ifade ederek paylaştıkları ilgi köşelerinden biridir Çocuklar burada günlük yaşantılarında etkileşimde bulundukları yetişkinlerin rollerini canlandırırlar Bu çocukların empati yeteneğinin oluşmasına katkıda bulunur
Çocuklar evcilik köşesinde;
• Bebeklerini besleme ve onlarla ilgilenme,
• Yemek pişirme
• Bulaşık yıkama
• Ütü yapma v b ev işlerine ilişkin oyunlar oynar
Oyunlarında sorumluluklar üstlenerek ve sorumlulukları paylaşarak yetişkin davranışları ile özdeşim kurarlar Bu da sosyal davranışların kazanılmasını kolaylaştırır
Bu köşede çocuklar,arkadaşlarıyla ve oyuncaklarıyla oynarken,kendilerini etkileyen kişi,olay ve nesnelerle ilgili duygu düşüncelerini dile getirirler Öğretmenin çok iyi bir gözlemci olması, çocukları tanıması ve anlaması açısından ona ipucu verebilir
Bu köşedeki araçların seçimi de çok önemlidir Bu araçlar yetişkinlerin kullandığı araçlar ya da onların küçükleri olabilir Bunlar; dolaplar, sandalyeler masa yastık, bebe kıyafetleri gibi
Seçilen hedeflere göre kültürel kıyafetler ve aksesuarlar konulabilir
3- Kukla köşesi
Kukla köşesi; çocukların öncelikle yaratıcıklarını ortaya koymalarını sağlayan köşelerden biridir
Kuklalar; el kuklası, parmak kukla,çomak kukla ve ipli kuklalardır Öğretmen kuklaları, hazır alarak, kendisi hazırlayarak ya da çocuklarla birlikte hazırlayarak temin edebilir Öğretmen hazırladığı kuklalar için takıp çıkarabilen özellikte aksesuarlar(gözlükler, şapkalar, papyon vb ) kullanarak pek çok karakter yaratabilir
Çocukların kuklalarla hikayeler oluşturabilmeleri ve bunları canlandırabilmeleri için sürekli bir kukla köşesi bulundurmalıdır Mukavva kutuları kullanarak yapabilir
4- Kitap Köşesi
Okul öncesi kurumlarında kitap köşesinin oluşturulması,çocukların kitap sevgisi kazanması açışından önem taşımaktadır Kitap köşesindeki kitaplar çocukların okuma ilgilerini geliştirmede etkilidir Bu nedenle küçük yaşlardan itibaren ilgiyi kitaplara yönlendirmek için bir kitap köşesine gereksinim duyulmaktadır
Bu köşede çocuklar ilgi duydukları kitapların resimlerine bakarak hikayeler oluşturabilirler Bu onların hayal güçlerini geliştirerek, yaratıcıklarını ve dil gelişimlerini desteklemektedir
• Kitap köşesindeki kitaplar çocuklar okuma bilmedikleri bol resimli olmalıdır Resimler hikayelerin içeriğini açıklayacak nitelikte olmalı, kullanılan çizgiler ve renkler yuvarlak, yumuşak, gözü yormayacak ve resim bütünlüğü açıklayacak şekilde uyumlu olmalıdır Resimlerde gereksiz ayrıntılara yer verilmemesine dikkat edilmelidir Çünkü bunlar çocuğun ilgisini konudan uzaklaştırabilir Kitap köşesindeki kitaplar, hikaye anlatma etkinliğinde de kullanabilir
• Çocuklar kitaptaki kahramanlarla özdeşim kurabilecekleri için kahramanların iyi birer model olma özelliği taşımaları da önemlidir (Gönen,1994;Dodge ve Colker,1995;Oğuzkan ve diğ ,1999;Tür ve Turla,1999;Aral ve Gürsoy 2000)
Kitap köşesinde kitapların nasıl sunulduğu da onların ilgilerini çekmede önemli rol oynar Öğretmen köşeyi düzenlerken sınıfın sessiz ve aydınlık bir yerini tercih etmeli ve çocukların kitaplara rahatlıkla bakıp, inceleyebilmeleri için burada küçük bir masa ve sandalyeler,halı ya da minderlerden yararlanılmalıdır
Kitap köşesinde popüler kitaplardan birden fazla olmasında da yarar vardır (Sükan, 1993; Dodge ve Colker, 1995;Oğuzkan ve diğ , 1999; Aral ve Bulut 2001)
5- Blok Köşesi
Blok Köşesi çocukların yaratıcıklarını sergiledikleri, hayal güçlerini kullanarak ve denem-yanılmalarla özgün ürünler oluşturdukları bir ilgi köşesidir Bu köşede bloklarla oynadıkları oyunlar,çocukların kas gelişimleri,arkadaşlarıyla birlikte oynama,yardımlaşma,işbirliği yapma gibi sosyal davranışları göstermeleri açısından yararlıdır (Dodge ve Colker,1995;Oğuzkan ve diğ ,1999)
Bloklar büyüklük ve ağırlık yönünden çocukların rahat taşıyabilecekleri ölçülerde olmalıdır
Blok köşesinde ayrıca, boyut olarak daha küçük ve ahşaptan yapılmış değişik geometrik şekiller ve birbirlerini tamamlayıcı parçalardan oluşan bloklar bulunmalıdır
Öğretmen bu köşede oynarken iyi bir gözlemci olmalı, sadece tehlikeli olabilecek durumlarda müdahale etmeli ve çocukları bloklarla oynarken çok ses çıkararak diğer etkinlerde çalışan arkadaşlarını rahatsız etmemeleri konusunda gerektiğinde uyarmalıdır (Dodge ve Colker,1995;Oğuzkan ve diğ ,1999)
6- Müzik Köşesi
Çocukların müziğe olan ilgi ve sevgilerini geliştirerek estetik duyarlılık kazanmalarına olanak tanıyan bir köşedir Bu köşede ritm sopaları, çelik üçgenler, davullar, tefler, çıngıraklar, ziller, kastaniyetler, marakaslar, darbukalar, çanlar, tahta kaşıklar vb müzik aletleri hazır alınarak gerek öğretmen tarafından yapılarak gerekse çocuklar ile birlikte yapılarak hazırlanabilir Ritm aletlerinin yanı sıra keman, mandolin, trampet, mızıka, metalofon, ksilefon vb çalgılar da bulunabilir Bir müzik köşesinde bütün çalgıları bulundurmak mümkün değildir Bunların bir kısmı zaman zaman çalan kişi tarafından tanıtılırsa çocuklar için daha ilgi çekici olacaktır (Mertoğlu, 1993; Sükan, 1993; Dodge ve Colker, 1995Oğuzkan ve diğ ,1999)
• Müzik köşesindeki tüm müzik aletlerini kullanarak çocuklar sesler arasındaki farklılıkları tanırlar, kendilerine özgü ritmler geliştirirler ve müziğin ritmine uygun olarak özgün vücut hareketleriyle müziğe eşlik edebilirler
7- Eğitici Oyuncak Köşesi
Çocukların oynayarak öğrenmelerini sağlayan ve bu sırada bazı kavramları geliştirmelerine, obje ve olayları daha iyi anlamalarına yani daha çok çocukların zihin gelişimlerine yardımcı olan oyuncaklar eğitici oyuncak köşesinde yer almalıdır
Olaylar ve objeler arasında neden sonuç, benzerlik, parça bütün gibi ilişkiler kurarak veya onları belli bir özellik ya da oluş sırasına göre sıralayarak veya gruplayarak zihinsel yeteneklerini geliştirirler Eğitici oyuncaklarla oynanan oyunlar çocuğun algılamasını, bir konuda belli bir süre dikkatini toplayabilmesini, problemlere deneme yanılma yoluyla çözümler bulmasını sağlamaktadır Grupla oynanan eğitici oyuncaklar ise çocukların birbirleriyle iletişim kurmalarına, işbirliği içinde bir oyunu sürdürebilmelerine fırsat verdiği için dil gelişimi ve sosyal gelişimi açısından da önemlidir Ayrıca bu oyuncaklar göz-el koordinasyonunu ve küçük kas becerilerinin gelişimini de desteklemektedir
Tüm eğitici oyuncaklar çocukların gelişimine paralel olarak değiştirilmeli ve bunların yerine oyuncakların daha üst basamakları konulmalıdır Böylece gelişim düzeyleri farklı çocuklar için oyuncakların değişik basamaklarını, köşede aynı anda bulundurmak doğru olacaktır Oyuncaklar öğretmen tarafından sürekli olarak gözden geçirilmeli, yıpranan ve parçaları eksilen oyuncakların tamamlanması ve onarılması unutulmamalıdır (Demiral, 1987;Dodge ve Colker,1995)
8- Fen-Doğa ve Matematik Köşesi
Fen-doğa ve matematik köşesinde bulundurulması gereken araç gereçler ve bunlarla yapıla etkinlikler, çocukların zihinsel yönden uyararak, onların çevrelerine karşı daha duyarlı olmalarına,fen-doğa ile araçları kullanma becerisi kazanmalarına yardım etmektedir(Akman, 1994; Dikmen, 1994; Şahin, 1998; Oğuzkan ve diğ ,1999)
Fen-doğa ve matematik köşesinde çocuklara ilginç gelebilecek materyaller, tadabilecekleri, koklayabilecekleri, dokunabilecekleri, seslerini dinleyebilecekleri kısacası duygularını geliştirecek değişik materyaller bulundurulmalıdır
• Fen-doğa ve matematik köşesinde sınıfın fiziki koşullarına göre kedi, köpek, tavşan, balık gibi hayvanlar da yer alabilir
• Fen-doğa ve matematik köşesindeki materyalleri zenginleştirmek için düzenlenen doğa gezileri sırasında çocuklarda ayrıca zaman zaman da ailelerden yardım alınabilir (Demiral,1986Akman,1994; Oğuzkan ve diğ ,1999)
9- Geçici İlgi Köşeleri
Geçici ilgi köşeleri, diğer köşelerden farklı olarak günlük eğitim programında sürekli bulundurulması zorunlu köşelerden değildir Hedef, kazanılması beklenen davranışlar ve araç olarak seçilen konuya bağlı olarak zaman zaman yer verilebilen, insanların toplumsal yaşamlarıyla ilgili mesleklere ve onların çalıştıkları yerlere ilişkin oluşturulan köşelerdir Bu köşeler; bakkal, manav, market vb köşelerdir Bu köşeler bakkal, manav veya market köşesi, tesisatçı köşesi, postane köşesi, doktor köşesi vb köşeler olabileceği gibi o bölgenin yöresel özelliklerini yansıtan, bastonculuk köşesi, balıkçılık köşesi, dericilik köşesi, halıcılık köşesi vb köşeler de olabilir
Geçici ilgi köşelerinde çocukların oyunlar aracılıyla sosyal gelişimleri, dil gelişimleri, yaratıcıkları ve proje çalışmalarındaki ürünleriyle kas gelişimleri desteklenir
Bu köşelere malzemeler rastgele konulmamalı, o köşenin özelliğini yansıtarak, çocuğun ilgisini çekecek şekilde düzenlenmelidir
