Türkiyedeki Karstik Şekiller
1. Lapya (Pürtük): Eğimli yamaçlardan inen sel sularının, kireç taşını kimyasal yolla eriterek aşındırması ile oluşmuş, kanalcıklar, sivri çıkıntılar ve küçük erime çukurlarından oluşmuştur. Lapyalarm çok olduğu arazilere “Çapır Arazi”de denir.
2. Dolin (Kokurdan, tava, koyak): Derinliği birkaç metre ile 200 metre arasında değişen karstik erime çukurlarıdır.
3. Obruk: Dik yamaçlı, derin erime çukurlarıdır. Mağara tavanlarının çökmesiyle ortaya çıkarlar. Baca ve kuyu şekillerindedir. İç Anadolu’nun güneyinde (Obruk platosu) ve Toroslarda görülür. Silifke’deki Cennet – Cehennem Obrukları, Obruk Platosu’ndaki Kızılören obruğu en tanınmış olanlarıdır.
4. Uvala: Karstik bölgelerde, dolinlerin birleşmesiyle oluşmuş, daha geniş karstik erime şekilleridir. Orta Toroslar’da yaygmdır.
5. Polye (Gölova): En geniş karstik erime çukurlarıdır. Onlarca km2 genişlikte olabilirler. İçlerinde yerleşim merkezleri kurulabilir. Tabanlarında terra rossa (kırmızı toprak) toprakları yer alır. Yağışlı dönemlerde sularm toplanması ile göl haline gelen polyelerde, suların çekilmesi ile tarım yapılabilir.
Başlıca polye ovalarımız şunlardır: Beyşehir’de Gembos, Göller yöresinde; Çeltikçi, Kestel, Suğla, Bozova, Bademağacı ve Kızılkaya, Teke yarımadasında da; Elmalı, Kaş çiftliği,Seki, Menteşe yöresinde: Muğla polyeleridir.
6. Kör Vadi (Kuru – çıkmaz vadi): Yüzeyde, aşındırma yaparak akan bir akarsuyun, geçirimli tabakada bir suyutan düdeni ile yeraltına inmesi ile, aşınmanın sona ermesi sonucu oluşan, çıkışı olmayan bir vadi türüdür.
7. Kanyon Vadi: Kalkerli arazilerde akan akarsuların, yataklarını kimyasal yolla yanlara doğru, mekanik yolla da derinlemesine aşındırması ile oluşan, basamak şeklinde vadi yamaçları olan, vadi tipidir. Göksu Nehri, Taşeli Platosunu oluştururken, bir çok yerde kanyon vadiler oluşturur. Köprü Çayı da kanyon vadiler içinde akmaktadır.
8. Mağara: Çatlaklardan yeraltına inen suların, kalker tabakaları eritmesi ile yer altında oluşturdukları doğal boşluklardır. Alanya (Damlataş), Mersin (Narlıkuyu), Alanya (Dim), Antalya (Karain), Burdur (İnsuyu) mağaraları en ünlüleridir.
9. Düden: Yüzey sularının yeraltına indiği, yer altı sularının ise yeryüzüne çıktığı, erimeyle oluşmuş karstik kuyulardır.
B. KARSTİK BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
Karstik bölgelerde, suların eriterek taşıdığı kalsiyum bi karbonatlar, suların buharlaşması ile çökelir ve katılaşarak, karstik biriktirme şekillerini oluştururlar.
1. Traverten (Kalker Tüfü – Kefekitaş): İçlerinde erimiş halde kalsiyum karbonat (CaCOs) bulunan suların buharlaşması ile, CaCO çökelir.Böylece basamaklı yapıdaki travertenler oluşur. Denizli – Pamukkale’de basamaklı havuzlar şeklinde, içlerinde sıcak su bulunan travertenler yer alır. Antalya kıyı düzlükleri de traverten basamaklarıdır.
2. Sarkıt ve Dikitler (Damlataşlar): Karstik mağaralarda oluşan birikim şekilleridir. Sarkıtlar; mağara tavanından sızan, içlerinde erimiş kireç bulunan suların buharlaşması, kirecin ise çökelmesi ile oluşur. Dikitler ise; mağara tavanından damlayan kireçli sular içindeki kirecin düştüğü yerde birikmesi sonucu oluşur.
Not: Jipsli araziye bağlı olarak oluşan karstik şekiller, kalkerli arazide oluşan karstik şekillere göre daha kısa ömürlüdür. Çünkü jips, kalkere göre daha hızlı çözülür. Jipsli arazide oluşan karstik şekillere en sık Sivas yöresinde rastlanır. Çankırı, Kırşehir yörelerinde de jipsli arazide oluşmuş karstik şekiller bulunur.
ALıntıdır.
