Basit Makinalar Nelerdir – Basit Makina Örnekleri
Bir işi daha kolay yapabilmek için kullanılan düzeneklere basit makineler denir Bu basit makineler kuvvetin doğrultusunu yönünü ve değerini değiştirerek günlük hayatta iş yapmamızı kolaylaştırır
Basit Makinelerin Genel Özellikleri :
1 Basit makine ile kuvveten hızdan ve yoldan kazanç sağlanabilir Fakat aynı anda hepsinden kazanç sağlanamaz Birinden kazanç varsa
diğerlerinden aynı oranda kayıp vardır2 Kuvvet kazanc yükün kuvvete oranı olarak ifade edilir Yük kuvvet ile dengede ise
3 Hiçbir basit makinede işten kazanç yoktur Hatta sürtünme gibi nedenlerden dolayı kayıp vardır Sürtünmenin olmadığı ideal basit makinelerde işten kayıp yoktur Bu durumda makine tam kapasite ile çalışır Yani verim % 100 olur
Bir basit makinenin verim:
4 Basit makinelerde moment ve iş prensipleri geçerlidir
a Moment Prensibi Sistem denge iken
Kuvvet Kuvvet kolu = Yük Yük kolu
b İş Prensibi : Bir cisme uygulanan kuvvet ile
kuvvete paralel yolun çarpımı F kuvvetinin yaptığı işe eşittir
W = F x dir
KALDIRAÇLAR :
a Destek ortada ise
Sağlam bir destek etrafında dönebilen çubuklara kaldıraç denir Bir kaldıraçta kuvvetin desteğe olan uzaklığına (y) kuvvet kolu
yükün desteğe uzaklığına (x) yük kolu denir
F y = P x dir
Burada P ile F kuvvetleri paralel olduğu için çubuğa dik bileşenlerini almaya gerek yoktur Kuvvet kolu
yük kolundan büyük (y > x) ise
kuvvetten kazanç sağlanır ve cisimler ağırlığından daha küçük kuvvetlerle dengede tutulabilirler
Bu tip basit makinelere örnek olarak pense
makas manivela ve eşit kollu terazi sayılabilir
b Destek uçta ise
Şekildeki ağırlığı önemsiz olan kaldıraçta
F ile P arasındaki ilişki moment prensibinden bulunur
F y = P x dir
Bu tip kaldıraçlarda
y > x olduğundan kuvvetten kazanç sağlanır El arabası
gazoz açacağı
fındık kırma makinesi
kağıt delgi zımbası bu tip kaldıraca örnek olarak verilebilir
c Yük ve destek uçta ise
Şekilkildeki ağırlığı önemsiz olan kaldıraçta
F ile P arasındaki ilişki yine moment prensibinden bulunur F y = P x dir
x > y olduğundan kuvvetten kayıp
yoldan ise kazanç vardır Cımbız ve maşa bu tip kaldıraçlara örnek olarak verilebilir
MAKARALAR:
Makaralar sabit bir eksen etrafında serbestçe dönebilen
çevresinde ipin geçebilmesi için oluğu olan basit bir makinedir
a Sabit makaralar :
Çevresinden geçen ip çekildiğinde yalnızca dönme hareketi yapabilen makaralara sabit makara denir
Moment prensibine göre
F r = P r => F = P dir
Makara ile ip arasında sürtünme önemsiz iken aynı ipin bütün noktalarındaki gerilme kuvveti aynı olduğundan F = P dir Kuvvetten kazanç yoktur
b Hareketli Makara :
Çevresinden geçen ip çekildiğinde hem dönebilen hem de yükselip alçalabilen makaralara hareketli makara denir
Aynı ipin bütün noktalarındaki gerilme
kuvveti aynı olduğundan dengenin şartına göre
Hareketli makarada makara ağırlığı ihmal edilmez ise makaranın ağırlığı P yüküne dahil edilir Ağırlığı ihmal edilen hareketli makarada kuvvetten kazanç vardır Ağırlığı ihmal edilmiyor ise ağırlığa göre kuvvetten kazanç olabilir de olmayabilir de Hareketli makarada F kuvveti ile ipin ucu h kadar çekilirse
karşılıklı paralel iplerin her birinden h/2 kadar kısalma olur ve cisim h/2 kadar yükselir
Şekilde makara ağırlıkları önemsiz ise
F ile P arasındaki ilişki denge şartından bulunabilir Sürtünmeler önemsiz iken aynı ipin bütün noktalarındaki gerilme kuvvetleri eşit olur Yukarı yönlü kuvvetlerin toplamı aşağı yönlü kuvvetlerin toplamına eşit olduğundan
PALANGALAR:
Hareketli ve sabit makara gruplarından oluşan sistemlere palanga denir
Makara ağırlıkları ve sürtünmelerin önemsiz olduğu palanga sistemlerinde
kuvvet ile yük arasındaki ilişkmakaralarda olduğu gibi denge şartlarından bulunur
Makara ağrılıkları ihmal edilmiyor isehareketli makaraların ağırlıkları yüke ilave edilerek aynı işlem yapılır Sabit makaraların ağırlıkları ise tavana bağlı olan iplerle ya da bağlantı maddeleriyle dengelenir
EĞİK DÜZLEM:
Ağır yükleri belli yüksekliğe kaldırmak zor olduğu zaman eğik düzlem yardımıyla yükten daha az bir kuvvet ile cisimler istenilen yüksekliğe çıkarılabilir
Sürtünmeler önemsiz ise
eğik düzlemde iş prensibi geçerlidir
Kuv vet Kuvvet yolu = Yük Yük yolu
F S = P h
Kuvvet yolu kuvvete paralel olan S yolu yük yolu ise yüke paralel olan h yoludur Kuvvetten kazanç sağlanır Fakat aynı oranda yoldan kayıp olur
ÇIKRIK: Dönme eksenleri aynı yarıçapları farklı iki silindirin oluşturduğu sisteme çıkrık denir
Şekilde görüldüğü gibi yük yarıçapı küçük olan silindirin çevresine dolanan ipin ucuna asılır Kuvvet ise silindire bağlı kolun ucuna uygulanır
Moment prensibine göre F R = P r dir
R > r olduğundan kuvvetten kazanç vardır Daha küçük F kuvveti ile dengede tutmak veya yükü sabit hızla çıkarmak için r/R oranını küçültmek gerekir
Et kıyma makinesi el matkab araba direksiyonutornavida kapı anahtarı gibi araçlar çıkrığa örnektir
VİDA:
Vida iki yüzeyi birbirine birleş-tirirken en çok kullanılan basit makinelerden birisidir Vidada iki diş arasındaki uzaklığa vida adımı denir Vidayı tahtaya vidalamak için tornavida ile kuvvet uygulayarak döndürmek gerekir
Vida başı bir tam dönüş yaptığında vida vida adımı (a) kadar yol alır N kez döndüğünde ise N a kadar yol alır
vidayı döndürmek için uygulanan F kuvvetinin yaptığı iş vida tahtaya girerken R direngen kuvvetinin yaptığı işe eşittir
İş prensibinden
Kuvvet Kuvvet yolu = Yük Yük yolu
F 2pr = R a dır
Vidanın baş kısmı daire olduğu için bir turda kuvvet yolu dairenin 2pr çevre uzunluğu kadar olur
DİŞLİLER :
Dişli çarklar üzerinde eşit aralıklarla dişler bulunan ve bir eksen etrafında dönebilen silindir şeklindeki basit makinedir Dişler çarkların birbirine geçmesini sağlar Dişlilerden birine uygulanan kuvvet dişler yardımı ile diğerine iletilir Dişlilerin çalışma prensibi çıkrığınkine benzer
Eş merkezli dişliler birbirine perçinli olduğu
için hep aynı yönde dönerler ve devir sayıları
da eşittir
Şekildeki gibi birbirine temas halinde olan dişliler için herbir dişli bir öncekine göre
a Z ıt yönlerde dönerler Dolayısıyla K ve M aynı yönde döner
b Devir sayıları yarıçapları ile ters orantılıdır
c K ve M nin aralarındaki devir sayıları oranı L nin yarıçapına bağlı değildir
KASNAKLAR :
Kasnaklar dişleri olmadığı için kayış ya da iple birbirlerine bağlanırlar
Devir sayıları yine yarıçapları ile ters orantılıdır Dönme yönleri ise şekilde görüldüğü gibi kayışların bağlanma şekline göre değişir
Birbirlerini döndüren dişli ve kasnaklarda dönme sayısı ile yarıçapların çarpımı eşittir
